Pracodawcy stosują różne praktyki zatrudniania pracowników. Przepisy prawa pracy i prawa
cywilnego umożliwiają zawarcie umowy o pracę bądź umowy-zlecenia, czy też umowy o dzieło. Pracodawcy często też proponują zawarcie kontraktu menedżerskiego albo samozatrudnienie. Istnieją jednak zasadnicze różnice pomiędzy tymi umowami, które mają istotne znaczenie dla pracownika oraz podczas kontroli PIP.
Umowa o pracę, zgodnie z przepisami kodeksu pracy, powinna być zawarta na piśmie, z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków pracy. W szczególności umowa o pracę powinna określać rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczęcia pracy, a także wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy. Jeżeli pracodawca nie zawarł umowy o pracę na piśmie, wówczas musi zrobić to niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od rozpoczęcia pracy. W przypadku niezawarcia na piśmie umowy o pracę pracodawcy grozi kara grzywny. Taka kara grozi także pracodawcy w przypadku zawarcia umowy cywilnoprawnej, na przykład umowy-zlecenia albo umowy o dzieło zamiast umowy o pracę.
Natomiast do umów cywilnoprawnych stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, a nie przepisy prawa pracy. Pracodawcy często praktykowali zwyczaj zatrudniania osób na umowę-zlecenie, czy też umowę o dzieło, gdyż nie płacili składki ZUS, jeżeli umowa ta trwała do 15 dni.
Było to opłacalne, ale niezgodne z przepisami prawa pracy, gdyż w rzeczywistości zatrudniona osoba wykonywała pracę taką jak pracownik, a pozbawiona była jakichkolwiek przywilejów pracowniczych. Po nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń pracodawca musi zapłacić składki ZUS nawet gdy umowa cywilnoprawna jest jednodniowa. Wprawdzie pracodawca może wliczyć opłacone składki na ubezpieczenie do kosztów uzyskania przychodu, ale jest to tylko pomniejszenie podstawy opodatkowania. Należy też pamiętać, że obowiązkiem pracodawcy jest opłata składki na ubezpieczenie wypadkowe, jednak tylko wtedy, gdy zleceniobiorca wykonuje pracę w siedzibie zleceniodawcy lub w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez zleceniodawcę.
Natomiast opłaca się pracodawcy zawrzeć umowę z uczniem szkoły ponadpodstawowej lub studentem (ale wyłącznie do ukończenia 26 lat), gdyż osoby te nie podlegają ubezpieczeniom obowiązkowym. Na podstawie tej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za pracownika uważa się także osobę, która wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia, umowy o dzieło, jeżeli zawarła ta osoba umowę z własnym pracodawcą.
W takich sytuacjach pracownik, który jest jednocześnie zleceniobiorcą podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zarówno z tytułu stosunku pracy, jak i z tytułu innych wymienionych wyżej umów cywilnoprawnych.