Pytanie o to, kto wymyślił wyznanie wiary, jest w swej istocie pytaniem o to, skąd się wyznanie wiary wzięło i jaką drogę przechodziło, by osiągnąć znaną nam dziś formę.
W Kościele używamy obecnie dwóch form wyznania wiary: krótsze to tzw. symbol apostolski, dłuższe, używane podczas Mszy św. to credo nicejsko-konstantynopolitańskie. Oba wyznania wiary mają źródło w Nowym Testamencie.
Nowy Testament
Na kartach Nowego Testamentu znajdujemy trzy rodzaje krótkich wyznań wiary. Pierwsze, najkrótsze, chrystologiczne, mają najczęściej formę krótkich zawołań: „Jezus jest Panem”, „Ty jesteś Mesjasz”. Inne wyznania dotyczą już nie tylko samego Jezusa, ale również Ojca, jak wyznanie z Listu do Koryntian: „Dla nas istnieje tylko jeden Bóg Ojciec oraz jeden Pan, Jezus Chrystus”. Znajdujemy również wyznania dotyczące wszystkich trzech Osób Trójcy Świętej: „Różne są dary łaski, lecz ten sam Duch; różne też są rodzaje posługiwania, ale Jeden Pan; różne są wreszcie działania, lecz ten sam Bóg, sprawca wszystkiego we wszystkich” (1 Kor 12, 4–6).
Ojcowie apostolscy
Ojcami apostolskimi nazywamy pisarzy chrześcijańskich, żyjących w bezpośredniej bliskości czasów apostołów. Oni to w swoich pismach przejęli wyznania wiary z Nowego Testamentu, odczytując je coraz głębiej. Znanym terminem, którym się posługiwali, było słowo ICHTYS. Oznaczało ono rybę, ale jednocześnie stanowiło wyznanie wiary: było akrostychem, skrótem, pochodzącym z pierwszych liter greckiego wyznania: „Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel” (I?soûs Christós Theoû Hyiós S?tér). Dlatego właśnie graficzny znak ryby był znakiem rozpoznawczym chrześcijan, a jednocześnie wyznaniem ich wiary.
Ojcowie Kościoła
Kolejne wieki przynosiły rozwinięcie wyznań wiary, w których łączą się wątki chrystologiczne i odnoszące się do wszystkich Osób Trójcy Świętej. Biskup Ireneusz z Lyonu w swoich pismach podaje wyznanie wiary, używane w jego Kościele: „A to jest porządek [taxis] naszej wiary i podstawa (naszej) budowy i oparcie dla obyczaju. Bóg Ojciec niestworzony, niepojęty, niewidzialny, jeden Bóg, stwórca wszystkiego: to pierwszy artykuł naszej wiary. Drugi artykuł zaś to: Słowo Boże, Syn Boży, Jezus Chrystus, nasz Pan, który objawił się prorokiem według właściwości ich prorokowania i według stanu zrządzenia Ojca, przez którego wszystko się stało, który w ostatnim czasie, aby sprowadzić wszystko w jedno, stał się człowiekiem wśród ludzi, widzialnym i dotykalnym, dla zniszczenia śmierci i ukazania życia i zaprowadzenia wspólnoty człowieka z Bogiem. A to trzeci artykuł: Duch Święty przez którego prorocy przepowiadali i ojcowie nauczali o sprawach Bożych.
Tajemnica wiary
W pismach z III w., m.in. autorstwa św. Hipolita Rzymskiego, zachowały się wyznania wiary, używane podczas obrzędów udzielania sakramentu chrztu św. Katechumeni wyznawali wówczas swoją wiarę, odpowiadając na pytania zadawane przez biskupa. Dopiero po tym wyznaniu biskup kładł dłoń na głowie katechumena i zanurzał go w wodzie.
W IV w. bp Cyryl Jerozolimski wspominał w swoich pismach o katechetach, którzy przytaczając katechumenom wyznania wiary, nalegali, by tamci uczyli się ich na pamięć, bez zapisywania treści. Było to związane z obowiązującą wówczas „dyscypliną tajemnicy”, zachowywanej z obawy przed tym, by poganie nie poznali wyznania wiary i nie mogli uczestniczyć w Eucharystii. Cyryl pisał więc o wyznaniu wiary: „W tych kilku wersetach zamykamy całe nauczanie wiary. Oto dokładnie, co chciałbym, żebyście zapamiętali dosłownie i recytowali wśród innych z wielką dbałością, bez zapisywania na papirusach, ale wyrywszy przez wspomnienie w waszym sercu. Zapamiętajcie tę wiarę jako wiatyk, przez cały czas waszego życia i nie przyjmujcie już żadnej innej poza nią”.
Niezmienne
Wyznania wiary kształtowały się również w reakcji na pojawiające się w Kościele herezje. Kiedy Ariusz zaczął nauczać, że Jezus nie był Bogiem, a jedynie doskonałym człowiekiem, w 325 r. w Nicei zwołano sobór, na którym do wyznania wiary dodano słowo homousios, co znaczyło, że Jezus jest „współistotny” Ojcu. W 381 r., po kolejnej herezji, sobór w Konstantynopolu poszerzył wyznanie wiary o elementy dotyczące Ducha Świętego, nazywając go m.in. „Panem” i „Ożywicielem”. Wyznanie wiary nicejsko- konstantynopolitańskie pozostaje niezmienione od 381 r.: to właśnie ono odmawiane jest podczas niedzielnych i świątecznych Mszy św.