Istnienie i rozwój szkół katolickich w Polsce, do niedawna bardzo utrudnione, przeżywa swój renesans. Bez wątpienia istniejące i powstające szkoły katolickie są darem od Boga, ale również i zadaniem dla Kościoła w Polsce, o czym przypomniał Papież Benedykt XVI w przemówieniu do biskupów polskich podczas wizyty „ad limina Apostolorum”.
Katolicka wizja szkoły
Konieczność istnienia szkół katolickich głosił już Sobór Watykański II. Dużą pomocą we właściwym odczytaniu posłannictwa szkół katolickich jest nauczanie Ojca Świętego Jana Pawła II. Zadania współczesnej szkoły katolickiej w Polsce oraz jej przymioty określił II Polski Synod Plenarny. Jego ojcowie, odwołując się do nauczania Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, określają szkołę jako „miejsce integralnej formacji osoby, poprzez systematyczną i krytyczną asymilację kultury”. Mamy więc jasno określone fundamentalne zadania szkoły, do których należą: rozwijanie zdolności wydawania prawidłowych sądów, troskliwe kształtowanie władz umysłowych, wprowadzanie w dziedzictwo kultury, przekazywanie wiedzy, formowanie zmysłu wartości, przygotowanie do życia zawodowego, kształtowanie wśród uczniów o różnych charakterach i pochodzeniu społecznym ducha braterstwa, który prowadzi do wzajemnego zrozumienia. Szkoła jest więc środowiskiem powstawania i kształtowania mocnych więzi społecznych o charakterze lokalnym, regionalnym, narodowym i państwowym. Ona też powinna stwarzać wychowankom możliwość spotkania z tradycją i kulturą Europy i świata.
Synod odwołując się do Soboru Watykańskiego II stwierdza, że to rodzice są głównymi wychowawcami swoich dzieci, i ich prawo, a zarazem obowiązek spełniania tej funkcji jest czymś pierwotnym i mającym pierwszeństwo w stosunku do zadań wychowawczych innych osób.
Rodzice mają prawo do swobodnego i zgodnego ze swoimi przekonaniami wyboru szkoły. Mają więc prawo do tego, żeby ich dzieci nie uczęszczały do szkół, których program nie zgadza się z przekonaniami moralnymi i religijnymi rodziny. Gwarancją realizacji tego prawa jest tworzenie i właściwe funkcjonowanie szkół katolickich różnych stopni. Wszyscy wierni winni mieć świadomość konieczności tworzenia szkół katolickich i, co za tym idzie, świadczyć w miarę możliwości pomoc w ich zakładaniu i utrzymaniu.
Szkoły katolickie
Szkołę uważa się za katolicką, gdy jest kierowana przez kompetentną władzę kościelną lub kościelną osobę prawną publiczną (diecezję, parafię, zgromadzenie zakonne), albo została uznana za katolicką dokumentem na piśmie przez kompetentną władzę kościelną. Władzą tą jest biskup diecezjalny (KPK, kan. 800-806.)
W oparciu o nauczanie Synodu można wyróżnić następujące cechy szkoły katolickiej:
• dążenie do prawdziwie ludzkiej formacji dzieci i młodzieży (warto w tym miejscu przypomnieć zakończenie Konstytucji dogmatycznej o Kościele [nr 24]: „Człowiek, będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej, jak tylko poprzez bezinteresowny dar z samego siebie”.)
• otwartość dla wszystkich, bez względu na wyznanie czy światopogląd (uczy ona i wychowuje w duchu ekumenizmu oraz w szacunku dla każdego człowieka)
• chrześcijańska koncepcja świata, w której centrum stoi Chrystus (koncepcja ta ma przenikać nauczanie oraz stanowić podstawę wychowania)
• umożliwianie uczniom w duchu wolności i miłości rozwijania własnej osobowości, podkreślając prawdę o nowym stworzeniu, którym stajemy się przez chrzest (poznanie świata, życia i kultury człowieka jest oświetlone wiarą).
Bardzo ważne zadanie we właściwym funkcjonowaniu szkoły katolickiej spełniają nauczyciele – wychowawcy, a wśród nich kapłani odpowiedzialni za właściwą formację. W rozumieniu pedagogiki katolickiej nauczyciel jest nie tylko specjalistą, ograniczającym się do przekazywania w sposób usystematyzowany zespołu wiadomości, lecz przede wszystkim wychowawcą i mistrzem wspierającym powołanie swoich uczniów do życia w prawdzie i miłości. Jan Paweł II stwierdza wprost, że wychowawca rodzi wychowanka. Jest więc niezwykle istotną sprawą, aby nauczyciel miał świadomość posłannictwa, czyli aby odczytał swoje powołanie i wiernie je wypełniał.