Święconka i jej symbole
ks. Józef Dębiński
Błogosławieństwo pokarmów, zwane powszechnie święconką lub święconym, posiada bogatą symbolikę. Początki tego chrześcijańskiego obrzędu sięgają VIII w., natomiast w Polsce pierwsze jego praktyki odnotowano w XIV stuleciu. Najpierw święcono tylko pieczonego baranka, a więc chlebową figurkę baranka. Potem dodawano kolejno: jajka, ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto...
Błogosławieństwo pokarmów, zwane powszechnie święconką lub święconym, posiada bogatą symbolikę. Początki tego chrześcijańskiego obrzędu sięgają VIII w., natomiast w Polsce pierwsze jego praktyki odnotowano w XIV stuleciu. Najpierw święcono tylko pieczonego baranka, a więc chlebową figurkę baranka. Potem dodawano kolejno: jajka, ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino.
Dzisiaj w koszykach niesionych do poświęcenia znaleźć można niemal wszystko, byle było dużo i kolorowo. Podobno zdarzają się nawet chipsy, hamburgery i... banany.
W przeszłości dobór potraw w koszyku nie był przypadkowy. Od wieków każdy Boży dar symbolizował coś innego, uznanego przez ludową jak i chrześcijańską tradycję. Zestaw tych darów zmieniał się, ograniczano ich ilość, aż pozostało sześć, po czym powrócono do siedmiu. Obecny przyjęto w okresie wczesnego romantyzmu i obowiązuje do dziś. Potraw w koszyku może być więcej, ale tych siedem, które wymienione są poniżej, powinno się w nim znaleźć przede wszystkim. Symbolizują one bowiem treść chrześcijaństwa.
Chleb we wszystkich kulturach ludzkości był i jest pokarmem podstawowym, niezbędnym do życia. Wśród chrześcijan zawsze był symbolem nad symbolami - przedstawia bowiem Ciało Chrystusa.
Jajko jest dowodem odradzającego się życia, symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Tę symbolikę rozpowszechnili w Polsce niemieccy zakonnicy. Wywodzi się ona z dawnego zakazu spożywania jaj podczas Wielkiego Postu. Jajka na stół powracały ponownie w Wielkanoc. Do święcenia przygotowywano jajka malowane różnymi technikami.
Sól to minerał życiodajny, dawniej wierzono, że ma moc odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy. Stąd twierdzenie o "soli ziemi", jak w Kazaniu na górze wyraził się Chrystus o swoich uczniach.
Wędlina zapewnia zdrowie i płodność, a także dostatek, bo przecież nie każdy mógł sobie na ten pokarm pozwolić.
Ser jest symbolem przyjaźni zawartej między człowiekiem a siłami przyrody. Przede wszystkim stanowi gwarancję rozwoju stada zwierząt domowych. Ser jest bowiem produktem mlecznym pochodzącym od krów, owiec i kóz.
Chrzan zawsze był starym ludowym znamieniem siły, fizycznej krzepy. Współdziałając z innymi potrawami, zapewniał ich skuteczność.
Ciasto do koszyka ze święconką dodano najpóźniej, jako symbol umiejętności i doskonałości - zapewne głównie jako popis domowych umiejętności gospodyń (słynne baby wielkanocne). Warto zaznaczyć, że w koszyczku powinien znaleźć się wypiek własny, domowy, a nie kupiony w ciastkarni.
Taka była tradycja siedmiu błogosławionych darów, znana w Polsce od wielu lat. Współczesne uzupełnienia wielkanocnego koszyka są już dodatkami bez znaczenia - wkładane tam trochę ze snobizmu, z nieświadomości, a najczęściej z powodu lekceważenia tradycji.
Koszyk powinien być z wikliny, słomy lub sosnowych łubów. Wyścielony serwetką, ozdobiony bielą koronek i zielenią bukszpanu lub gałązek borówki jest wyrazem wielkiej radości. Tą radością trzeba się podzielić podczas wielkanocnego śniadania.
Wielkanocny, mały koszyczek,
Pisanki, malowane jajeczka,
Cukrowy baranek w nim stoi,
Drożdżowa leży babeczka.
Przystrojony zielonym
bluszczykiem,
Serwetka kolorowa,
Krochmalona, śliczna, bieluśka,
Do święcenia właśnie gotowa.
Urocza, polska święconka
Na polskim stole dziś stoi,
Wiązankę życzeń świątecznych
Dołączcie, kochani moi.
Wybaczmy sobie krzywdy
I siądźmy razem do stołu,
Jak stary obyczaj wskazuje.
Podzielmy się jajkiem święconym,
Niech każde się serce raduje!...
Uczmy nasze dzieci i wnuki, że koszyczek wielkanocny jest przypomnieniem naszej bogatej, pięknej chrześcijańskiej tradycji, a nie przejawem mody i nic nieznaczącym zwyczajem.