W Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku czynna jest wystawa pt. "Opowieść o Pasji i zwyczajach wielkanocnych". W numerze 10. "Ładu Bożego" pisałam o pierwszej, pasyjnej jej części. Dziś przybliżę część drugą, poświęconą ludowym tradycjom wielkanocnym oraz atrybutom i symbolom tego święta.

Zmartwychwstanie Jezusa stanowi punkt odniesienia do zwyczajów wielkanocnych, które prezentuje wystawa, obrazując je zabytkami współczesnej sztuki i plastyki obrzędowej, wzbogaconej tekstami. Przegląd tradycji wielkanocnych otwiera na ekspozycji Niedziela Palmowa, zwana w ludowej tradycji "Kwietną" lub "Wierzbną". Temat akcentowany jest obrazem "Niedziela Palmowa" Eugeniusza Marca z Rypina oraz współczesnymi palmami z Kujaw i Mazowsza Płockiego. Wystawa ukazuje atrybuty świątecznego stołu, podkreślając, że ważną jego ozdobą są malowane jaja, będące symbolem niezgłębionej tajemnicy życia. Wokół tego zwyczaju powstały z czasem różne legendy apokryficzne, co nie wykluczało ludowych praktyk: wkładania pisanek pod progi domów, obór i stajni, mieszania skorupek jaj z ziarnem pod wiosenny siew lub z karmą dla zwierząt, zakopywania na polach, w ogródkach, wokół owocowych drzew.
Widniejące na świątecznym stole pędy żyta, zielone gałązki to oznaki wiosny i radości wypływającej z odradzającej się przyrody, radości człowieka, który dzięki zmartwychwstaniu Chrystusa, otwiera się na niebo, ma nadzieję na życie wieczne. W centralnym miejscu stołu ustawiony jest baranek z chorągiewką - Agnus Dei, będący symbolem śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Wystawa prezentuje przede wszystkim współczesne baranki z gipsu, lecz są tutaj pokazane także ich cukrowe odmiany. Wart przypomnienia jest fakt, że w tradycyjnych kujawskich domach baranki formowano z masła, które po świętach używano jako leku w chorobach skóry.
Atrybutem wyłącznie religijnym, co też akcentuje ekspozycja, były powszechnie ustawiane na wielkanocnych stołach metalowe krzyże, tzw. pasyjki. Rzadziej pojawiały się szklane butelki z umieszczonymi wewnątrz krzyżykami otoczonymi atrybutami i symbolami Męki Chrystusa.
Święta Wielkanocne miały w swej wyjątkowej oprawie święcenie pokarmów w Wielką Sobotę, czyli zwyczaj tzw. święconego. Na wystawie temat ten przedstawia obraz Tadeusza Żaka z Kielc. Wiele radości i niezapomnianych przeżyć wiązano ze śmigusem-dyngusem, który przypada w Poniedziałek Wielkanocny. Zwyczaj polewania się wodą wiązał się zwykle z kolędowaniem wielkanocnym, podczas którego wymuszano datki (dyngus - "wykupywać się"), by uchronić się przed strumieniami wody. Uderzano się (śmigano) także zielonymi rózgami lub palmami, co obrazują prace m.in. Jana Durkiewicza z Wołuszewa k. Ciechocinka. Na Mazowszu, Śląsku, na ziemi sieradzkiej i łęczyckiej kolędowano z dyngusowym wózkiem, na którym dawniej umieszczony był żywy kogut, a w okresie powojennym z reguły już kogut wystrugany z drewna lub gliniany, ozdobiony naturalnymi piórkami. Kogut, który w symbolice pasyjnej przypomina o zdradzie św. Piotra, jako ptak poranka w chrześcijaństwie kojarzony jest przede wszystkim ze zmartwychwstaniem Chrystusa. Warto pamiętać, że w dawnych praktykach wierzeniowych kogut występował zawsze tam, gdzie zabiegano o żyzność pól w nowym cyklu wegetacyjnym ziemi. W takim też znaczeniu pojawia się on w obchodach wielkanocnych. Ekspozycja prezentuje ten temat poprzez prace rzeźbiarskie Wojciecha Brzozowskiego ze Sromowa k. Łowicza.
Czytelników zainteresowanych zwyczajami wielkanocnymi zapraszam na wystawę, która czynna będzie w Muzeum Etnograficznym we Włocławku do 15 maja br.