Zaparcie dotyka co piątego mieszkańca krajów rozwiniętych. Leki przeczyszczające, obok leków przeciwbólowych i na przeziębienie, należą do jednych z najczęściej sprzedawanych w aptekach. Skąd biorą się zaparcia?
Niepokojące objawy
U Barbary zaparcia pojawiły się nagle. Choć w jej diecie i trybie życia nie zaszły żadne zmiany, stolec oddawała coraz rzadziej. Doszło do tego, że tylko raz w tygodniu i z wielkim wysiłkiem. Najpierw zaczęła sobie pomagać stosując różne preparaty dostępne w aptece bez recepty. Skutkowały, ale zaczęła po nich mieć bóle brzucha. W końcu poszła do lekarza rodzinnego, który niestety zlekceważył problem. Nie zlecił żadnych badań, tylko poradził jej, by zaczęła pić reklamowany w telewizji jogurt. Jak łatwo się domyślić, to także nie pomogło. Gdy w końcu trafiła na oddział gastroenterologii i chorób przemiany materii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie, wykryto u niej raka jelita grubego. Teraz jest już po operacji wycięcia guza i w trakcie chemioterapii.
– Gdy zaparcia pojawiają się nagle bez wyraźnej przyczyny, występują naprzemiennie z biegunkami, albo gdy stolce są bardzo wąskie lub pojawiła się w nich krew, trzeba zrobić kolonoskopię. Objawy te mogą bowiem zwiastować obecność nowotworu w jelicie grubym. Problem dotyczy głównie ludzi po 45. roku życia, ale osoby młodsze też są nim zagrożone, choć w mniejszym stopniu – mówi prof. Jacek Muszyński z Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. – Zdrowy człowiek powinien oddawać stolec minimum trzy razy w tygodniu, a najlepiej codziennie. Jeżeli przez trzy dni to nie następuje lub stolec jest twardy, brylasty, w postaci bobków, to znaczy że przebywał w jelicie za długo i możemy już mówić o zaparciu. W jelicie grubym następuje odciąganie wody. Im dłużej stolec tam zalega, tym jest twardszy. Może dojść nawet do powstania tzw. kamieni kałowych, czyli wysuszonej treści pokarmowej, która się nie przesuwa. Problem dotyczy zwłaszcza ludzi w podeszłym wieku, którzy rzadko się ruszają, piją mało płynów, zmuszeni są długo leżeć, mają osłabione mięśnie brzucha, co utrudnia defekację. Taka niedrożność jest niebezpieczna i czasami wymaga leczenia chirurgicznego – mówi prof. Jacek Muszyński.
Śniadanie jak lekarstwo
Wypróżnienie jest wynikiem złożonego ciągu skurczów i rozkurczów mięśni jelit. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym perystaltykę jelita grubego jest przebudzenie ze snu i zjedzenie pierwszego posiłku po nocnej głodówce. Wyzwalany jest wtedy odruch żołądkowo-okrężniczy, który inicjuje skurcze. Konsystencja stolca zależy od czasu przechodzenia treści pokarmowej przez jelita (może trwać nawet do sześciu dni); u większości osób trwa 2–3 dni. Im dłużej stolec przebywa w jelicie, tym mniejsza jest w nim zawartość wody i tym jest on twardszy i bardziej zbity, a także rzadziej oddawany. Ilość oddawanego stolca zależy głównie od diety, a zaparcie nie zawsze jest chorobą, lecz najczęściej objawem związanym ze stylem życia i nieprawidłowym żywieniem. Do najczęstszych błędów należy dieta z dużą zawartością tłuszczów zwierzęcych, węglowodanów prostych (słodycze), a uboga we włókno roślinne. Pamiętajmy, by dużo się ruszać. Ruch pobudza perystaltykę jelit.
Po antybiotykoterapii nie zapominajmy o przyjmowaniu preparatów probiotykowych. Osoby starsze powinny je przyjmować nawet bez antybiotyków. Regulują one florę bakteryjną jelit, poprawiają metabolizm. Najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia jest śniadanie, gdyż w godzinach rannych czynność motoryczna i wydzielnicza przewodu pokarmowego jest największa. Jeść powinno się wolno, koncentrując na starannym przeżuwaniu pokarmu.
Nie tylko tryb życia
Do najczęstszych przyczyn zaparć oprócz diety należą: siedzący tryb życia, wstrzymywanie stolca (z powodu stresu, pośpiechu, niechęci wypróżniania się poza domem), choroby neurologiczne; nowotwory, zaburzenia przemiany materii; zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia odżywiania, niektóre leki. Klasycznym przykładem zaparć z powodu chorób endokrynologicznych są zaparcia w niedoczynności tarczycy, cukrzycy i chorobach neurologicznych: chorobie Parkinsona, stwardnieniu rozsianym. Także choroby układowe takie jak toczeń trzewny, twardzina, amyloidoza, dystrofia mięśniowa czy zapalenie wielomięśniowe powodują zaparcia przez zwolnienie pasażu jelitowego. Na zaparcia skarży się też średnio jedna na cztery kobiety w ciąży. Do ucisku mechanicznego jelita dochodzi w przebiegu chorób narządów z nim sąsiadujących: duże guzy i torbiele jajnika lub macicy, powiększenie gruczołu krokowego, naciek zapalny wokół uchyłku. Zaparcia towarzyszą też często depresji.
Częściej chorują kobiety i ludzie starsi, szczególnie po siedemdziesiątce, jednak po 75. roku życia zaznacza się przewaga występowania zaparć u mężczyzn. To także problem wszystkich chorych unieruchomionych po złamaniach czy zabiegach chirurgicznych.
Pod kontrolą lekarza
Nie należy zwlekać z rozpoczęcie terapii. Zaparcia są przyczyną wielu fizycznych i psychicznych dolegliwości. Zaleganie twardego stolca w jelicie może prowadzić do występowania w nim niebezpiecznych zmian zapalnych, bólu, świądu, hemoroidów oraz uchyłków w jelicie grubym i związanych z nimi powikłań.
W przeciwdziałaniu zaparciom szczególnie poleca się:
• produkty bogatoresztkowe: grube kasze (gryczana), pieczywo razowe, płatki owsiane, otręby pszenne
• owoce, warzywa, soki, owoce suszone
• płyny, zwłaszcza przeczyszczające wody
• świeżo fermentowane produkty mleczne: kefir, jogurt, maślanka i twaróg;
• grubo mielone siemię lniane
• ryż niełuskany, przyprawy
Należy szczególnie unikać produktów, które są wolno trawione: szparagów, grochu, fasoli, grzybów i orzechów, oraz:
• produktów bogatotłuszczowych
• słodyczy (czekolada, cukierki i ciastka w czekoladzie)
• jaj w nadmiernej ilości
• potraw grillowanych, smażonych i pieczonych
• alkoholu
• napojów gazowanych
• cukru