W połowie XIX w. w Europie nadurodzaj cykorii – hodowanej jako roślina pastewna – skłonił belgijskiego ogrodnika do przechowania jej, lekko przesypanej ziemią, w piwnicy. Jakie było jego zdziwienie, gdy z czasem korzenie wypuściły kwiaty o smacznych listkach. Z czasem trafiła do Francji, Włoch, Anglii, Hiszpanii, Niemiec i w końcu także do Polski. Zawiera białko, błonnik, węglowodany i beta-karoten, kwasy: foliowy, szczawiowy oraz nikotynowy, sporo mikroelementów: cynk, fosfor, magnez, mangan, potas, selen, wapń, żelazo, a także witaminy: A, z grupy B, E i K, a zwłaszcza C. Posiada liczne właściwości odżywcze i lecznicze, m.in.: ma działanie antynowotworowe, wzmacnia odporność, chroni przed infekcjami, obniża cholesterol i poziom cukru we krwi, działa krwiotwórczo, reguluje układ krążenia, wspomaga budowę kości i zębów, korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci, łagodzi dolegliwości wątrobowe, zapobiega zaparciom i – co ważne dla matek karmiących – zwiększa wydzielanie mleka. Jako warzywo niskokaloryczne, ale sycące i zmniejszające wchłanianie tłuszczów oraz przyspieszające trawienie, jest składnikiem diet odchudzających. Stanowi składnik kawy zbożowej, a niekiedy same suszone i palone korzenie spożywane były jako erzac kawy.
Słowem „cykoria” bywa określany w mowie potocznej człowiek tchórzliwy i przesadnie ostrożny, natomiast w gwarze więziennej tak nazywany jest strach; mieć cykora tzn. bać się. Być może dlatego, że cykoria posiada właściwości moczopędne, a strachowi towarzyszą rozmaite reakcje fizjologiczne, m.in. moczenie się. Cykoria – bezcenna w okresie zimowym, gdy trudno o świeże warzywa – latem bywa spożywana w surówkach albo z różnymi sałatami. Przechowujemy ją w papierowych torebkach w ciemnym, chłodnym miejscu, a może być spożywana na surowo: wystarczy listki zmieszać z pokrojoną szynką parmeńską, skropić oliwą i octem balsamicznym, albo pokroić je w paski, obsmażyć na oliwie i skropić octem balsamicznym. Smaczna jest również w zapiekankach, np. z wędzoną szynką, żółtym serem i pomidorami. Dobrze komponuje się także z jabłkami, papryką, orzechami włoskimi czy rodzynkami, doprawiona tymiankiem, majonezem, sokiem z cytryny lub octem balsamicznym. Kolby cykorii możemy przyrządzić także na grillu: przekrojone na połówki i skropione oliwą grillujemy przez 5 minut z każdej strony, a potem oprószamy solą oraz pieprzem i skrapiamy sokiem z cytryny.
Cykoria z szynką i serem pod beszamelem
składniki:
kilka główek cykorii
plastry szynki parmeńskiej albo szwarcwaldzkiej
plastry sera żółtego
10 dag sera żółtego w kawałku
po 2 łyżki masła i mąki
1 1/2 szklanki mleka
sól, pieprz, gałka muszkatołowa
Każdą główkę cykorii owijamy plastrem żółtego sera oraz plastrem szynki i układamy w naczyniu żaroodpornym wysmarowanym masłem. Przygotowujemy sos beszamelowy: na patelni rozpuszczamy 2 łyżki masła, wsypujemy 2 łyżki mąki i sporządzamy jasną zasmażkę. Wlewamy mleko i doprawiamy solą, świeżo zmielonym pieprzem oraz świeżo startą gałką muszkatołową. Gotujemy na wolnym ogniu, cały czas mieszając, najlepiej za pomocą trzepaczki, dzięki czemu sos będzie delikatny i puszysty. Sosem beszamelowym zalewamy cykorię i obsypujemy startym serem. Naczynie wstawiamy do piekarnika nagrzanego do temperatury ok. 180–200ºC. Zapiekamy nie dłużej niż kwadrans, do chwili zrumienienia.
Kupując cykorię, najlepiej wybierać główki biało-kremowe małe, twarde, o jędrnych, ściśle zwiniętych liściach, bez brązowych przebarwień.
Łódeczki z cykorii
składniki:
kolba cykorii
pierś kurczaka
10 dag sera żółtego
ser pleśniowy, np. camembert
cebula czerwona, oliwa
strąk papryki czerwonej
sól, pieprz, słodka papryka
kilka gałązek tymianku
Cykorię dzielimy na listki – uszkodzone i nadpsute usuwamy – a potem myjemy je bardzo starannie, bo między listkami może znajdować się piasek. Następnie listki osuszamy, aby nie straciły wyrazistego, lekko goryczkowego smaku. Układamy je obok siebie na półmisku. Na drobnych oczkach tarki ścieramy żółty ser. Ser pleśniowy kroimy na niewielkie kawałki, a cebulę w kostkę. Paprykę myjemy, usuwamy gniazdo nasienne i kroimy w kostkę. Pierś kurczaka myjemy, oprószamy solą, pieprzem i słodką papryką, a następnie kroimy w grubą kostkę i obsmażamy na rozgrzanym oleju. Składnikami faszerujemy listki cykorii, oprószamy startym serem i układamy w naczyniu żaroodpornym wysmarowanym oliwą. Zapiekamy przez kwadrans w temperaturze ok. 180°C, a podajemy np. z ryżem, dekorując gałązkami świeżych ziół, np. tymianku.
Łódeczki z listków cykorii możemy także faszerować np. serkiem śmietankowym lub mascarpone, zmieszanym z rozgniecionym owocem awokado – lub z pestkami dojrzałego granatu – skropionym sokiem z cytryny lub limonki, a także zmieszanym z majonezem, rozgniecionym ząbkiem czosnku oraz kawałkami wędzonego łososia albo tuńczyka z puszki. Innym nadzieniem mogą być jajka ugotowane na twardo i pokrojone w kostkę, wymieszane z pokrojonymi suszonymi pomidorami oraz posiekanymi oliwkami oraz anchois, doprawione solą i pieprzem.
Przed obróbką warto spróbować czy listki cykorii nie są zbyt gorzkie. Wtedy warto je wymoczyć w wodzie z sokiem z cytryny lub obgotować w mleku, dzięki czemu stracą gorycz, a zachowają ładną barwę.