Logo Przewdonik Katolicki

Ewangelia z kamienia

Ewa Waliszewska
Bretońska kalwaria / fot. Waliszewski

Bretońskie kalwarie to unikat w skali światowej. Czym różnią się od naszych, polskich – pakoskiej, wambierzyckiej?

Bretania. Położony gdzieś daleko, „na krańcu świata”, najdalej na zachód wysunięty region Francji, półwysep oblewany od północy wodami kanału La Manche, a od zachodu i południa wodami Oceanu Atlantyckiego. Niegdyś niezależne księstwo. Każdy, kto dociera do tej malowniczej krainy, jest zaskoczony i zachwycony jej bogactwem przyrodniczym oraz wspaniałymi zabytkami. Wśród nich, w departamencie Finistère, tym najbardziej wysuniętym na zachód: kalwarie z kamienia. Unikat w skali światowej.
 
Wejść na krzyż – głosić Słowo
Okres między XV i XVII w. to dla zachodniej Bretanii czas świetności związany z rozwojem produkcji płótna żaglowego. Wyrazem żywej wiary świeckich prowizorów zarządzających dobrami bogacących się parafii były wznoszone w tym czasie niezwykle oryginalne zespoły budowli sakralnych, charakterystyczne zwłaszcza dla Dolnej Bretanii: zespoły kościelno-cmentarne (enclos paroissiaux). Im bogatsza parafia, tym piękniejsze wznosiła budowle. W zamyśle były one miejscem spotkania żywych ze zmarłymi, zjednoczenia obu światów: ziemskiego i pozaziemskiego. Na otoczonym kamiennym murem terenie, na który prowadziła imponująca brama w formie łuku triumfalnego (zwana też bramą zmarłych), znajdował się cmentarz, kościół i kostnica, w której składowano ekshumowane z kościoła i ze zbyt małego cmentarza kości oraz kalwaria – typowo bretoński zabytek, będący rodzajem ambony z ozdobnym krzyżem. Początkowo na środku cmentarza stawiano rzeźbiony krzyż – do XIX w. nie było tego znaku na każdym grobie. Podwyższenie, na którym go wznoszono, służyło za ambonę. „Wejść na krzyż” znaczyło „głosić słowo Boże”. Na jednym cokole umieszczano dwa rzędy rzeźbionych scen z życia Jezusa, zwłaszcza związanych z Drogą krzyżową i zmartwychwstaniem, z górującą nad nimi sceną ukrzyżowania (trzy krzyże). Do cokołu często „przyklejony” był ołtarz. Belkę pionową krzyża w większości zdobiły jakby końcówki obciętych gałęzi. Są to tzw. krzyże zarazy czy też dżumy, która zaatakowała Europę po krwawych czasach wojen religijnych.
 
Biblia w kamieniu
Najpiękniejsze kalwarie znajdują się w Tronoën (1450–1470), Guéhenno (1550), Plougonven (1554), Guimiliau (1581–1588), Plougastel-Daoulas (1602–1604), St-Thégonnec (1610) i Pleyben (1650). Najstarszą, jaką znamy w typowej dla nich formie jest kalwaria w Tronoën, wykonana między 1450 a 1470 r. Stoi obok gotyckiej kaplicy, na niewielkim wzniesieniu, wśród piasków wydm zatoki Audierne. Na czworokątnym masywnym cokole umieszczono dwa rzędy, jeden nad drugim, dziewiętnastu scen z życia Chrystusa. Dzisiaj w dużej części kamień pokryty jest szarym i żółtym porostem. Unoszony przez wiatr słony piasek nieustannie „zżera” granitowe rzeźby.
Z kolei jedną z najpiękniejszych i najsłynniejszych jest kalwaria w Plougastel-Daoulas. Powstała między 1602 a 1604 r. w podziękowaniu za zakończenie epidemii dżumy (1598 r.). Anonimowy artysta wykonał 170 rzeźbionych postaci z kersantytu, rzadkiej skały magmowej wydobywanej w Logonna-Daoulas, która jest łatwa w obróbce, a twardnieje dopiero pod wpływem powietrza. Tak jak wszystkie kalwarie bretońskie, pełniła ona przede wszystkim rolę pedagogiczną w czasach, gdy wierzenia pogańskie były wciąż jeszcze żywe – jako rodzaj księgi złożonej z obrazów przedstawiających życie Chrystusa. Łatwo można sobie wyobrazić kaznodzieję, który po małych schodkach wchodził na platformę i przechadzał się po niej, wskazując kijkiem figury, mające związek z poruszanym tematem.
Kalwaria w Plougastel-Daoulas czerpie inspirację z kalwarii w Guimiliau. Od strony wschodniej umieszczono narodziny Jezusa i najważniejsze etapy Jego życia, od północnej cierpienie fizyczne i psychiczne. Strona zachodnia uwypukla wszystko, co związane jest z królestwem Jezusa, zaś południowa – symbolikę przebaczenia i męczeństwa oraz nadziei. Na scenie przedstawiającej wjazd Jezusa do Jerozolimy widzimy chłopów bretońskich w strojach ludowych, idących przed Chrystusem i grających na biniou i musette (kobza). Na cokole zachowały się trzy wielkie krzyże: w centrum krzyż zdobiony, kolczasty; na jego belkach jedna nad drugą dwóch strażników na koniach i święte kobiety; dwa krzyże niższe, w kształcie greckiej litery tau z dwoma łotrami. Nie dotrwały do naszych czasów ani cmentarz, który otaczał kalwarię, ani kostnica, ani kaplica cmentarna. Kalwaria odrestaurowana została w 1870 r. oraz po II wojnie światowej – uszkodzenia spowodowane zostały bombardowaniem Brestu przez aliantów w 1944 r.
O zachodzie słońca, ponad blednącymi grobami, które zaczynają zacierać się w mroku, krzyż kalwarii, odcinający się na tle różowiejącego, złocistego czy też purpurowego nieba, to doprawdy niezapomniany widok.
 
 

Komentarze

Zostaw wiadomość

Komentarze - Facebook

Ta strona używa cookies. Korzystając ze strony, wyrażasz zgodę na używanie cookies, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki