Trwamy w okresie Wielkiego Postu, w czasie wyjątkowego nawrócenia i przygotowywania się do przeżywania największej tajemnicy naszej wiary – zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Wśród wielu praktyk wielkopostnych Kościół proponuje wiernym uczestnictwo w nabożeństwach pasyjnych. Warto zatem i należy znać genezę, dzieje i znaczenie Gorzkich żali, Drogi krzyżowej oraz pieśni pasyjnych. Co wiemy o Gorzkich żalach?
Odprawianie Gorzkich żali powstało z ducha ludowej pobożności okresu baroku. Nabożeństwo to zaczęto odprawiać pod koniec XVII w. w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Po Warszawie Gorzkie żale najpierw odprawiano w kieleckiej kolegiacie, z czasem rozpowszechniły się one w całej Polsce. Struktura nabożeństwa została oparta na dawnej jutrzni brewiarzowej.
Śpiew Gorzkich żali rozpoczyna „Pobudka”: „Gorzkie żale, przybywajcie”, od której pochodzi nazwa nabożeństwa. Składa się ono z trzech części, z których każda zawiera „Intencję”, „Hymn” i „Lament duszy nad cierpiącym Jezusem”. W pierwszej części rozważamy cierpienia Pana Jezusa od modlitwy w Ogrójcu do niesłusznego oskarżenia Go przed sądem Annasza i Kajfasza. W części drugiej – od sądu Piłata i później Heroda, do bolesnego cierniem ukoronowania. Część trzecia rozpoczyna się po założeniu Chrystusowi korony cierniowej. Mówi ona o skazaniu Go przez Piłata na śmierć krzyżową, dźwiganiu drzewa krzyża, aż do skonania i złożenia w grobie. Każdej części towarzyszy „Rozmowa duszy z Matką Bolesną”. Ukazane jest w niej pragnienie duszy ludzkiej, by współcierpieć z Najświętszą Maryją Panną podczas Drogi krzyżowej Jej Syna, by nosić Jego rany.
Śpiewając poszczególne części nabożeństwa, coraz bardziej uświadamiamy sobie współwinę w cierpieniach Pana Jezusa. Główna wartość Gorzkich żali polega na bardzo żywym przekazie duchowym, na niezwykle przejmującym wprowadzeniu w przeżywanie Męki Pańskiej po to, by patrzeć bardziej dojrzale na własne życie.
Współcześnie smucić musi to, że na nabożeństwie Gorzkich żali gromadzą się przede wszystkim osoby starsze. Co niezwykle smutne i niepokojące, znaczna liczba dzieci i młodzieży nigdy nie uczestniczyła w tym nabożeństwie! Postarajmy się to zmienić. Przez udział w nabożeństwach pasyjnych pogłębia się nasza wiara, by z większą miłością i wdzięcznością rozpamiętywać Mękę Pana Jezusa.