Słowniczek pojęć etycznych - Etyczne uwolnienie z prawa

Wypowiada się niekiedy łacińską sentencję, która głosi "dura lex sed lex", co oznacza, że prawo może być twarde, ale pozostaje prawem. W niektórych jednak wypadkach może nastąpić uwolnienie z prawa, które nie powinno kolidować z etyką.
Przede wszystkim moralnie usprawiedliwiona nieznajomość prawa powoduje brak zobowiązania w sumieniu. Jest to powód oczywisty, przypominający ignorancję niezawinioną, która także uwalnia od odpowiedzialności za czyn. Także fizyczna niemożliwość wypełnienia prawa (np. choroba) nie pociąga żadnej winy moralnej w wypadku niezachowania prawa. Warto zauważyć, że mimo oczywistości tego powodu wielu ludzi, kierując się zapewne swoistą formalistyką, wyznaje: "nie byłem na niedzielnej Mszy św. z powodu choroby".
Najciekawszym przypadkiem zwolnienia z wierności prawu jest sytuacja, gdy słuszność moralna dyktuje niezachowanie prawa. Jest to tak zwana epikeia. Oznacza ona sposób roztropnego stosowania prawa pozytywnego w wyjątkowej sytuacji, dokonany w myśl domniemanego zamiaru prawodawcy, a nie według samej litery prawa. Ta litera w nadzwyczajnych okolicznościach, nieprzewidzianych przez prawodawcę, byłaby szkodliwa dla dobra osobistego i wspólnego. Według św. Tomasza epikeia jest korekturą ogólnej ustawy w celu dostosowania jej do wymogów konkretnej sytuacji. Dzięki powiązaniu ze sprawiedliwością epikeia jest cnotą, usprawniającą do działalności na rzecz tego, co sprawiedliwe (odejście od sprawiedliwości legalnej dokonuje się w imię sprawiedliwości ogólnej).
Ponieważ przedmiotem epikei jest słuszne zastosowanie litery prawa, dlatego dotyczy ona tylko prawa stanowionego ludzkiego