Ślady pamięci (14)
Kujawiacy pielgrzymowali od dawna; najpierw zapewne do Częstochowy. Sierpniowe, diecezjalne pielgrzymki do Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej zainicjował w 1637 r. biskup Maciej Łubieński, gorący orędownik kultu Jasnogórskiej Madonny. Wspomina je w swoich dziełach uczestnik pielgrzymek ks. Stefan Damalewicz, historyk naszej diecezji i zarazem opiekun (z ramienia biskupa) prac związanych z przebudową kaplicy Matki Bożej na Jasnej Górze.
Posiadamy ciekawe świadectwo wczesnych wędrówek ludu kujawskiego do Jasnogórskiej Pani. Grzegorz z Sambora, bakałarz przykatedralnej szkoły włocławskiej, w wydanym w 1568 r. w Krakowie poemacie pt. „Censtochova” pisał:
Niewielka Częstochowa, ale wszystkie miasta
Całego świata swoim znaczeniem przerasta.
Tu nie tylko Polacy w święte mury spieszą
I Litwini pobożni gęstą idą rzeszą.
Tu mieszkańcy gór naszych i całe Polesie,
Kaszubi i lud z Moskwy hołdy swoje niesie.
Tu Kujawiak namioty rozbija płócienne,
Tu Mazur z wełny stawia szałasy odmienne.
Tu możni Morawianie, bogaci Węgrzyni,
Podolacy i Niemcy, Słoweńcy, Rusini.
Tu z Pomorza, z Wołynia, z Tracji, Inflant, Żmudzi,
Z Saksoni, Prus, Czech, Śląska mnóstwo idzie ludzi.
W wieku XVIII i XIX wielu mieszkańców Kujaw pielgrzymowało także na północ, za Wisłę, do położonego na ziemi dobrzyńskiej sanktuarium Matki Bożej Pani Mazowsza i Kujaw, gdzie jest koronowana w 1755 r. figura Matki Bożej Skępskiej. Gdy w czasie zaborów, wskutek represji popowstaniowych, ruch pielgrzymkowy ograniczono, bardzo pożądane stały się drewniane figurki Skępskiej Madonny, które jako pamiątkę odbytej pielgrzymki stawiano w niemal każdej chacie kujawskiej. Skępska Pani (tzw. Osóbka) stała się popularna do tego stopnia, że i dziś jest uważana za prawdziwą „ikonę” kujawskiej sztuki ludowej.
Od wielu lat nasila się, zorganizowany i indywidualny, ruch pielgrzymkowy do cudownego wizerunku Maryi Bolesnej Królowej Polski w Licheniu. To sanktuarium trzeciego tysiąclecia, leżące na terenie diecezji włocławskiej, zwycięsko wyszło z lat zaborów, okupacji hitlerowskiej, czasów komunizmu i dziś przyciąga nieprzerwanie, przez cały rok, rzesze wiernych i turystów z całego świata.
Kujawianie pielgrzymowali nie tylko do polskich sanktuariów; niekiedy wybierali się także dalej, do Rzymu, Ziemi Świętej czy Lourdes. Świadectwem i pamiątką takiego pobytu w położonym we francuskich Pirenejach, największym na świecie ośrodku kultu maryjnego w Lourdes, jest mało znany oleodruk z końca XIX wieku. Ten ciekawy i tajemniczy obrazek – nie znamy jego autora i okoliczności związanych z jego powstaniem – przedstawia parę Kujawiaków w tradycyjnych strojach ludowych, modlących się u stóp Pięknej Pani przy grocie Massabielle. Wiemy tylko (na podstawie oznaczeń na krawędzi obrazka) że opuścił on powstałą w 1898 r. drukarnię Franciszka K. Ziółkowskiego w wielkopolskim Pleszewie. Dziś oprócz wartości etnograficznej obrazek ten może dostarczyć wielu przeżyć duchowych i wrażeń estetycznych.