Słowniczek pojęć etycznych - Wolność sumienia a norma

Od początku myśli ludzkiej pojawia się przekonanie o prawie sumienia do wolności swych przekonań, wolności, która wyrastając z rozpoznanej prawdy, ma moc stanąć w opozycji do powszechnie przyjmowanych schematów, stylów myślenia i działania. Seneka stwierdzał: "Nie należy zważać na nic, jak tylko na to, by nie postępować jak bydle w trzodzie, popychane naprzód i zdążające nie tam, gdzie iść powinno, ale tam, gdzie się właśnie idzie" (De beata vita. Cap. I.).
Zasada ta, jakkolwiek niekwestionowanie słuszna, jest w praktyce trudna. Człowiek, jako istota dialogiczna, wspólnotowa, jest poddawany różnym impulsom zachowań zbiorowych, często przyjmując je bezkrytycznie. Nie jest to zgodne z duchem personalizmu, który postuluje wręcz odwagę samotnego wyrażania swoich poglądów i realizowania własnych działań.
Personalizm pośrednio lansuje model człowieka przekonania. Ale wobec takiego człowieka (i w nim samym) pojawia się obszar nieufności i krytycyzmu, a także przecież istnieje w nim jego własna bojaźń. Wszystko to prowadzić może do konfliktu z otoczeniem, środowiskiem. Konflikt ten jest zmaganiem o autentyczną godność, o wolność od kompromisu i podporządkowania się modzie. Intensywność i siła takich wyborów oddziałuje niezwykle silnie i ma szeroki zakres.
"Najwyraźniejszy przejaw osobowości moralnej występuje szczególnie wtedy, kiedy przeciwstawia się ona - w imię poznanej prawdy - naciskom środowiska i gotowa jest narazić się nawet na konflikt z nim, choćby to była własna rodzina, własne społeczeństwo, nieformalna lub instytucjonalna wspólnota" (S. Rosik).