System kaucyjny nie jest nowością, jednak tym razem obejmie on znacznie więcej opakowań – choć nie wszystkie i nie w jednym czasie. Głównym powodem jego wprowadzenia jest dążenie do zmniejszenia ilości zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i tym samym zwiększenia poziomu recyklingu. Pomóc ma w tym kaucja, czyli pobierana przy zakupie towaru opłata, która po oddaniu opakowania będzie zwracana. Może ona wynosić od 50 groszy do 2 złotych.
Gdzie i co zwracać
Należy pamiętać, że nie każdy sklep będzie miał obowiązek odbierania pustych opakowań i oddawania kaucji. Taki obowiązek będzie spoczywał na dużych sklepach, o powierzchni powyżej 200 mkw. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu będzie w ich przypadku dobrowolne.
Wprowadzany system ma objąć trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki do 1 litra. Opakowania te będą odpowiednio oznakowane, natomiast nieodebrana kaucja zostanie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.
W ocenie krytyków tego rozwiązania może ono pozbawić mieszkańców małych miejscowości dostępu do systemu i spowodować konieczność wożenia opakowań do oddalonych sklepów, co dodatkowo zaprzecza ekologicznym celom wdrożenia systemu. Wiceminister klimatu i środowiska Anita Sowińska uspokaja i zapewnia, że w ramach wprowadzanych zmian każdy z podmiotów reprezentujących będzie miał obowiązek zapewnienia w każdej gminie co najmniej jednego punktu odbierania od użytkowników końcowych opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym. Ministerstwo przychyliło się także do postulatu, aby te sklepy, które w praktyce już obecnie zbierają szklane butelki wielokrotnego użytku, nadal miały obowiązek to robić, niezależnie od ich wielkości. Dzięki temu klientom będzie łatwiej oddawać opakowania szklane objęte systemem kaucyjnym niedaleko swojego miejsca zamieszkania.
W wyniku prowadzonych w ostatnim czasie przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska konsultacji wyłączono z systemu kaucyjnego opakowania po napojach mlecznych (o co apelowały sklepy i branża mleczarska) oraz utrzymano do końca 2025 r. obecnie funkcjonujące systemy kaucyjne na butelki szklane wielokrotnego użytku (np. piwo).
W systemie nie zgniatamy
Zdaniem Andrzeja Gantnera, wiceprezesa zarządu Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców, przyszły rok będzie okresem przejściowym w drodze do pełnego wdrożenia systemu kaucyjnego. – Potrzebnych będzie kilku miesięcy, by osiągnąć stan równowagi i powszechności systemu. Niewątpliwie dla konsumentów i sklepów pewnym utrudnieniem będzie to, że przez jakiś czas będziemy mieli na rynku opakowania podlegające systemowi i te niebędące w systemie. Na pewno 2025 będzie trudnym rokiem i dla operatorów, i dla konsumentów, którzy mogą być rozczarowani, że nie zawsze uzyskają zwrot kaucji, a także dla sklepów, które niejako na pierwszej linii będą musiały odpowiadać na pytania konsumentów. Trochę to potrwa, zanim wszyscy się nauczą, jak korzystać z sytemu i zanim będziemy mogli powiedzieć, że to jest system powszechny i ogólnopolski.
Ekspert zwraca także uwagę na problemy związane z samą segregacją opakowań i sposobem ich zwracania. – Do oddania butelka lub puszka musi być niezgnieciona. Chodzi o to, żeby można było odczytać kod. Dla osób, które nie mają w domach miejsca, żeby gromadzić te opakowania, czy dla osób starszych to może być problem – mówi Andrzej Gantner. – Wszystko ma swoje plusy i minusy. Mamy cel środowiskowy: chodzi o zebranie ponad 90 proc. opakowań plastikowych po napojach wprowadzonych na rynek. To jest bardzo dużo, gdyż obecnie mamy około 40 proc. uzyskania surowca wtórnego, recyklatu, do użycia w nowych butelkach. Cel jest więc bardzo ambitny, ale jego osiągnięcie będzie wymagało pewnego wysiłku oraz wyrzeczeń.
Jeszcze więcej segregacji
Wprawdzie ustawa o systemie kaucyjnym zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2025 r., jednak nie oznacza to, że już tego dnia będzie można oddać opakowania w sklepie czy w automacie. Nie wszyscy mają tego świadomość. Co więcej, są tacy, którzy już teraz zbierają w domach butelki z myślą, by oddać je w nowym roku i zarobić. Będzie to niemożliwe. Przede wszystkim dlatego, że nie da się odzyskać kaucji, której się nie zapłaciło, a tak jest w przypadku opakowań, które w tej chwili są na rynku. Kaucja będzie wypłaca za opakowania zgłoszone do systemu przez wprowadzających je na rynek i będzie to zapisane w ich kodach kreskowych.
Warto więc wiedzieć, że po 1 stycznia na rynku będą dwa rodzaje opakowań (butelki i puszki): te stare bez kaucji i nowe zapisane do systemu. Firmy wprowadzające opakowania i handel mają okres przejściowy na wycofanie starych butelek i puszek, gdyż wprowadzenie z dnia na dzień opakowań kaucjowanych jest po prostu niemożliwe. Niestety będzie się to wiązało z pewnym zamieszaniem i utrudnieniami dla mieszkańców – będzie trzeba po prostu dzielić butelki na te zwrotne i niezwrotne.
Taka sytuacja miała zresztą miejsce w innych krajach, które wdrożyły system kaucyjny. Na Węgrzech, gdzie ustawa weszła w życie 1 stycznia tego roku, do dzisiaj przy automatach do zbiórki zalegają butelki i puszki, których maszyny nie przyjęły. U nas będzie podobnie. System będzie wdrażany stopniowo i wszyscy musimy mieć świadomość, że w pełni uzyska on skuteczność zapewne dopiero w 2026 r.
---
Jaka kaucja?
Wysokość kaucji za jedną sztukę opakowania wynosi:
50 gr dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych, z wyłączeniem szklanych lub metalowych butelek na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych,
50 gr dla puszek metalowych o pojemności do 1 litra,
1 zł dla butelek szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Ustawodawca wprowadził również wartość maksymalną kaucji, która może wynosić 2 zł.