Nowy tekst księgi IV Kodeksu prawa kanonicznego, dotyczący sankcji karnych w Kościele, obowiązywać będzie w Kościele od 8 grudnia. Znajdujemy w nim między innymi nowe kary dla sprawców wykorzystywania seksualnego małoletnich czy sprawców przestępstw gospodarczych. Nowe przepisy wprowadzone zostały na mocy konstytucji apostolskiej Pastice gregem Dei z 23 maja br.
Przyczyną wprowadzanych zmian jest według bp. Juana Ignacio Arriety Ochoa de Chinchetru, sekretarza Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych, fakt, że dyscyplina zawarta w dotychczasowym KPK nie spełniała oczekiwań. Podczas tworzenia Kodeksu w 1983 r. uważano, że nie wszystko musi być w nim doprecyzowane – że to poszczególni biskupi i przełożeni, do których należeć będzie nakładanie sankcji, najlepiej określą, jaki sposób będzie najbardziej odpowiedni. Czas pokazał, że było to błędne założenie, a ordynariusze mieli trudności w stosowaniu norm karnych. W związku z tym część sankcji już w 1988 r. zastrzegła dla siebie Stolica Apostolska, choć wtedy jeszcze jedynie w drodze wyjątku. Od 2001 r. w przypadkach większej wagi stało się to powszechne.
● Zmiany w Kodeksie prawa kanonicznego mają na celu po pierwsze uszczegółowienie norm karnych. Chodzi o to, by ci, którzy kary mają nakładać, otrzymali precyzyjne kryteria i wskazówki, w tym również parametry, którymi kierować się mają ci, którzy osądzają konkretne sytuacje. Doprecyzowane są również niektóre przestępstwa, zwłaszcza te, które w poprzedniej wersji KPK zgrupowane były w jedno.
Drugim celem i motywacją dla wprowadzenia zmian jest dbałość o zadośćuczynienie za zgorszenie i wyrządzone szkody oraz ochrona wspólnoty. Oznacza to, że kara nie powinna pozostawać teoretyczną, niezauważalną dla wspólnoty – nie spełnia ona wówczas kryterium zadośćuczynienia. Nowy kanon 1361 § 4 rozpoczyna się na przykład od stwierdzenia, że „nie można udzielić zwolnienia z kary, dopóki, według roztropnego osądu ordynariusza, sprawca nie naprawi wyrządzonej szkody”.
Trzecim celem jest danie ordynariuszom możliwości zapobiegania przestępstwom oraz korygowania tych sytuacji, które w przyszłości mogą nieść zagrożenie. Nadal pozostaje jednak w mocy domniemanie niewinności, a w przypadku procesów obowiązek zachowania prawa do obrony oraz osiągnięcia pewności moralnej co do ostatecznej decyzji.
● Wśród narzędzi, jakie ordynariusze otrzymują na mocy nowych przepisów KPK w celu zapobiegania przestępstwom, jest upomnienie, nagana, nakaz karny i nadzór. Istniejący wcześniej nakaz karny został teraz szczegółowo uregulowany. Nadzór jest narzędziem w Kodeksie prawa kanonicznego nowym.
Wśród kar – oprócz stosowanych dotychczas – przewiduje się również nowe. Są nimi grzywna, odszkodowanie, pozbawienie całości lub części wynagrodzenia kościelnego. Szczegółowe przepisy będą tu ustalane przez poszczególne Konferencje Episkopatu, które muszą zwrócić uwagę na to, by duchownemu po ukaraniu pozostały środki na uczciwe utrzymanie.
Niezwykle ciekawe wydaje się – i zapewne zostanie poddane rozważaniom kanonistów – rozciągnięcie kary suspensy również na osoby świeckie. Dotąd kara ta dotyczyła jedynie duchownych i oznaczała zawieszenie ich w wykonywaniu władzy święceń, władzy rządzenia i władzy urzędu, łącznie z pobieraniem wynagrodzenia.
● Oprócz wprowadzenia nowości Kodeks został również uporządkowany. Włączone zostały do niego przestępstwa zarezerwowane dla Stolicy Apostolskiej – dotąd rozstrzyganie tych spraw dokonywało się na podstawie norm specjalnych. Wpisano do niego również przestępstwa, które w ostatnich latach zostały opisane w specjalnych ustawach: usiłowanie wyświęcenia kobiet, rejestracja spowiedzi, świętokradcza konsekracja eucharystyczna. Wpisano także na powrót te przestępstwa, które nie zostały ujęte w KPK z 1983 r., choć w kodeksie z 1917 r. były obecne, czyli przekupstwo w działach urzędowych, udzielanie sakramentów osobom, którym nie wolno ich udzielać, ukrywanie przed prawowitą władzą wszelkich nieprawidłowości lub wady w przyjmowaniu święceń. Nowymi przestępstwami w KPK stały się między innymi naruszenie tajemnicy papieskiej, zaniechanie obowiązku wykonania wyroku lub dekretu karnego, zaniechanie obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa czy bezprawne porzucenie posługi.
W Kodeksie zmieniono również nazewnictwo w tytułach części i rozdziałów. Kanony dotyczące wykorzystywania seksualnego małoletnich i pornografii dziecięcej przeniesiono z rozdziału o „przestępstwach przeciwko szczególnym obowiązkom” do rozdziału: „Przestępstwa przeciwko życiu, godności i wolności osoby”. Te konkretne przestępstwa i sankcje po zmianach nie dotyczą w prawie kanonicznym już jedynie duchownych, ale również członków Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego oraz wiernych świeckich, którzy cieszą się godnością lub sprawują urząd czy funkcję w Kościele.
● Dzięki zmianom – przede wszystkim w zakresie przestępstw przeciwko VI przykazaniu – potwierdzona została powaga tych przestępstw oraz przyznana ich ofiarom należna im uwaga.