Dotychczas informacje o osobach odurzających się fentanylem – narkotykiem znacznie silniejszym od morfiny – pochodziły raczej z amerykańskich miast. Jednak w ostatnim czasie coraz częściej słychać, że stosowany jest on także w Polsce. Ze względu na sytuację, recepty na opioidy, w tym także na fentanyl, od 17 czerwca zostały objęte dodatkowym monitoringiem Ministerstwa Zdrowia. To odpowiedź na ostatnie zatrucia i zgony po zażyciu takich substancji.
Pierwsza potwierdzona
W połowie czerwca policja potwierdziła wcześniejsze przypuszczenia co do śmierci młodej kobiety. W listopadzie ubiegłego roku ciało dziewiętnastolatki znaleziono w jednym z mieszkań w Poznaniu. Podczas przeprowadzonej wówczas sekcji nie udało się ustalić przyczyn zgonu kobiety. Wyjaśniły ją dopiero badania toksykologiczne. Dziewiętnastolatka jest pierwszą w Polsce w pełni potwierdzoną ofiarą fentanylu. Policja prowadzi obecnie działania mające na celu ustalenie, w jaki sposób fentanyl – narkotyk, ale jednocześnie lek przepisywany na receptę – znalazł się w posiadaniu ofiary.
Podejrzewa się także, że fentanyl mógł być przyczyną śmierci nawet pięciu młodych osób w Żurominie, niewielkim, liczącym około 9 tys. mieszkańców mieście na Mazowszu. Policja analizuje około 30 postępowań związanych z przedawkowaniem fentanylu. Dotyczą one zgonów z ostatnich 11 lat. Prowadzone jest także dochodzenie w sprawie nielegalnej sprzedaży w Żurominie tego silnego i szybko uzależniającego środka przeciwbólowego. Zatrzymano dwie osoby.
Fałszywe recepty
Polski internet obiegł niedawno film, na którym widać mężczyzn wyglądających na odurzonych fentanylem na jednej z ulic Poznania. Ich zachowanie przypominało obrazki z amerykańskich ulic, które przedstawiają bezdomnych, często bardzo młodych ludzi, w fatalnym stanie fizycznym. Nazywa się ich wprost „opioidowymi zombie”. Skala uzależnień od opioidów, która przechodzi przez Stany Zjednoczone, określana już jest mianem epidemii. Nielegalnie wytwarzany fentanyl stał się coraz bardziej powszechny w USA, co doprowadziło do ogromnego wzrostu liczby zgonów spowodowanych tym narkotykiem. W 2022 r. w wyniku przedawkowania fentanylu zmarło w tym kraju prawie 80 tys. osób. Była to najwyższa liczba zgonów spowodowanych przedawkowaniem fentanylu, jaką kiedykolwiek zarejestrowano w USA.
Po przypadkach śmierci w Polsce nie ma już wątpliwości, że stosowanie fentanylu jako środka odurzającego dotarło także do naszego kraju. Jest jednak pewna różnica. W Polsce, aby zdobyć opioidy, niekoniecznie trzeba korzystać z usług handlarzy narkotyków. Najczęściej do nielegalnego obrotu fentanylem dochodzi poprzez fałszywe recepty. Elektroniczną receptę na dane innego pacjenta można kupić w internecie. Innym sposobem jest uzyskanie jej w receptomacie po wcześniejszym zasięgnięciu teleporady lub kradzież leku, który te substancje zawiera, choć policja wskazuje też na to, że proszek lub tabletka mogą również pochodzić z przemytu. W ostatnich miesiącach policjanci prowadzili kilkadziesiąt postępowań przygotowawczych związanych z fentanylem. W ich toku ustalono ponad 20 podejrzanych.
Codziennie raport
Kiedy w czasie pandemii wprowadzono teleporady, razem z nimi pojawiły się tzw. receptomaty. Niestety nie zostały wprowadzone do porządku prawnego w sposób na tyle szczelny, aby uniknąć nadużyć. Teraz, po licznych doniesieniach medialnych związanych ze zgonami i zatruciami fentanylem, zareagowało Ministerstwo Zdrowia. Jego szefowa, Izabela Leszczyna, wyjaśniała podczas rozmowy w Polskim Radiu, że w Centrum e-Zdrowia istniał i nadal istnieje system monitorowania, ale nie było żadnej procedury, żadnego regulaminu, czy zarządzenia ministra zdrowia, które by mówiło np., w jakich okresach ma być raportowanie. „Nie było też w zasadzie współpracy z policją, a odpowiedzialność kontrolna była rozmyta na różne instytucje i nie do końca wiadomo było kto za co odpowiada. Dwa miesiące temu poleciłam zespołowi Ministerstwa Zdrowia opracowanie zasad, definicji np. tego, czym jest badanie przy teleporadzie” – mówiła.
Dlatego też od 17 czerwca Centrum e-Zdrowia szczegółowo monitoruje przepisywanie opioidów, w szczególności fentanylu, a minister zdrowia codziennie otrzymuje raport w tej sprawie. Szefowa resortu podkreśliła także, że jest to rozwiązanie tymczasowe, aby na bieżąco reagować na wystawianie recept na silnie uzależniające leki psychotropowe, a luki prawne będą najszybciej jak to możliwe usunięte.
Jak mówiła Izabela Leszczyna w dalszej części rozmowy w Polskim Radiu, jeśli zostaną zauważone jakieś niepokojące zjawiska, to należy się temu przyjrzeć. Jako przykład wskazała sytuację, gdy od jednego lekarza recepty są realizowane w różnych miejscach w Polsce w ciągu jednego dnia, co jak mówiła, oznacza, że jest to receptomat. Pytana, co w sytuacji, gdy z analizy raportu wynikną niepokojące wnioski, odpowiedziała, że raport trafi do Komendy Głównej Policji. „Chcę wyraźnie podkreślić, że ten monitoring będziemy prowadzić na poziomie lekarzy i podmiotów medycznych, natomiast dane pacjenta nie będą absolutnie nigdzie przekazywane” – podkreśliła, dodając, że dane pacjenta są danymi wrażliwymi i są całkowicie bezpieczne.
Nie bagatelizować problemu
Policja przekonuje, że przedawkowanie fentanylem to w Polsce, jak na razie, sporadyczne przypadki związane z używanie narkotyków i wynikającymi z tego przestępstwami. Jednak specjaliści przestrzegają, że nie można bagatelizować tego problemu.
– Młodzi ludzie lubią eksperymentować, sięgać po nowości, szczególnie jeśli zasłyszą, że mogą dzięki temu doznać wrażeń, jakich jeszcze nie znali – mówi terapeuta Mirosław Szczepanek. – A przyjmowanie opioidów bez potrzeby i nadzoru lekarza jest bardzo niebezpieczne.
---
Jak działa fentanyl?
Fentanyl stosowany jest w USA od 1960 r. jako dożylny środek znieczulający.
To niezwykle silny syntetyczny opioid, podobny do morfiny, ale znacznie silniejszy. Występuje często w postaci plastrów i pastylek do ssania, stosuje się go do leczenia ciężkiego i przewlekłego bólu spowodowanego nowotworami oraz innymi chorobami i urazami. Fentanyl jest silnie uzależniający i bardzo łatwo go przedawkować, dochodzi wówczas do zatrzymania oddychania.
---
Receptomat
Po wystawieniu recepta online trafia do systemu Ministerstwa Zdrowia, do którego ma dostęp zdecydowana większość aptek. Aby zrealizować e-receptę, wystarczy podać farmaceucie jej kod i numer PESEL. Większość e-recept jest ważna 30 dni od daty wystawienia, natomiast lekarz może wydłużyć jej ważność do 365 dni. Receptomat jako urządzenie działające bez udziału lekarza jest niezgodny z prawem, bo narusza podstawy wykonywania zawodu i funkcjonowania podmiotu leczniczego. Jeśli natomiast teleporada kończy się decyzją lekarza o wystawieniu recepty, to takie działanie jest legalne.