Pierwszym dokumentem mówiącym o biskupstwie na Kujawach ze stolicą we Włocławku, istniejącym w 1123 r., jest bulla protekcyjna papieża Eugeniusza III z 5 kwietnia 1148 r., wystawiona dla biskupa Wernera. W dokumencie tym papież zatwierdził uposażenie biskupa i granice diecezji ustalone przez swojego legata Idziego z Tusculum.
O dwóch pierwszych katedrach włocławskich wiadomo niewiele. Pierwsza, najpewniej drewniana, znajdowała się nad brzegiem Wisły. Drugą, wzniesioną z kamienia w stylu romańskim na początku XIII w., podczas najazdu w 1329 r. zniszczyli Krzyżacy, zabraniając ówczesnemu biskupowi Maciejowi z Gołańczy odbudowy świątyni. Prosząc o pomoc w tej sprawie papieża Jana XXI, biskup polecił wznieść niewielki kościół pw. św. Witalisa. Budowę katedry mógł rozpocząć dopiero pod koniec lat 30. W uroczystość Zwiastowania NMP 25 marca 1340 r. poświęcił i wmurował kamień węgielny pod obecną katedrę włocławską. W kraju nękanym przez najazdy krzyżackie budowa świątyni postępowała bardzo wolno. Konsekracji katedry pw. Wniebowzięcia NMP, stanowiącej wotum za zwycięstwo pod Grunwaldem, 13 maja 1411 r., w obecności króla Władysława II Jagiełły dokonał bp sufragan Jan.
Pod koniec XIX w., działając w myśl silnego wówczas w architekturze trendu do regotyzacji budowli, zwłaszcza sakralnych, pierwotnie czysto gotyckich, bp Wincenty Popiel zdecydował o rekonstrukcji katedry w takim właśnie duchu (zamiarem zwolenników regotyzacji było przywrócenie „czystości stylistycznej” obiektowi). 10 maja 1896 r. bp Popiel dokonał konsekracji tak zmienionej katedry.
Dekretem z 22 lutego 1907 r. papież Pius X nadał katedrze włocławskiej Wniebowzięcia NMP tytuł bazyliki mniejszej. Jako serce i dusza diecezji, jako „matka kościołów”, jest katedra kościołem własnym biskupa; miejscem, w którym sprawuje on ojcowską władzę nad powierzonym ludem Bożym. W dziejach naszej diecezji urząd ten sprawowało 75 biskupów. Od 2003 r., jako 76. z kolei, biskupem diecezjalnym jest Wiesław Alojzy Mering.
Obchodząca w tym roku jubileusz 600-lecia pierwszej konsekracji katedra włocławska jest jednym z najwspanialszych obiektów sakralnych na Kujawach. Znajduje się w sercu miasta i góruje w jego panoramie. Gruntownie odnowiona w ostatnich latach, zachwyca dostojnym pięknem wnętrza, przyciąga wzrok mieszkańców i gości; również wieczorem, gdy jest iluminowana.
Jubileusz katedry został zainaugurowany 19 marca, w uroczystość św. Józefa Oblubieńca NMP, głównego patrona diecezji włocławskiej. Mszy św. przewodniczył i homilię wygłosił ks. bp Wiesław Mering. Koncelebrowali: bp pomocniczy Stanisław Gębicki, kapłani diecezjalni i zakonni. W Eucharystii uczestniczyli liczni włocławianie, wśród nich parlamentarzyści, władze miasta, osoby konsekrowane, alumni, członkowie stowarzyszeń i ruchów katolickich, poczty sztandarowe. Oprawę muzyczną liturgii zapewniły: chór katedralny i schola klerycka pod dyrekcją ks. prałata Józefa Nowaka. Przed Mszą św. dzieje katedry przedstawił ks. prałat Stanisław Waszczyński, kustosz i proboszcz parafii katedralnej. Następnie przesłanie do uczestników uroczystości, skierowane w imieniu papieża Benedykta XVI przez sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone, odczytał kanclerz Kurii Diecezjalnej ks. prałat Artur Niemira (pełny tekst dokumentu – na pierwszej stronie).
Po Mszy św. pasterz diecezji poprowadził nabożeństwo do św. Józefa, udzielił wiernym błogosławieństwa, po czym w kaplicy Najświętszego Sakramentu modlił się wraz z całym zgromadzeniem. W ten sposób zainicjowana została stała adoracja Najświętszego Sakramentu, która trwać będzie do końca Roku Jubileuszowego, tj. do 9 października br.
Na zakończenie uroczystości zabrzmiał (po raz pierwszy publicznie), chóralnie wykonany Hymn na jubileusz katedry:
Wszechmogący, wieczny Panie,
trzykroć święty Boże nas.
Usłysz nasze dziś błaganie,
nie odmawiaj swoich łask.
Swą opieką chroń lud Boży
i włocławski Kościół Twój,
Z duchem zła i przewrotności
pomóż mężnie toczyć bój...
Dziękujmy Bogu, że z Jego woli możemy dostąpić łask, uczestnicząc w wydarzeniach związanych z jubileuszem 600-konsekracji katedry Wniebowzięcia NMP we Włocławku.