Rozstanie naznaczone śmiercią drogiej nam osoby jest bolesne. Śmierć napawa smutkiem i rodzi przygnębienie. Joseph Ratzinger w książce Śmierć i życie wieczne zaznaczył, że sposób przeżywania żałoby z najbliższymi „objawia nam samym, kim właściwie jesteśmy: chrześcijanami czy poganami”.
Żałoba po stracie najbliższej osoby ma umotywowanie biblijne. Prorok Zachariasz mówi o 70 latach żałoby (Za 7,5). Izraelici opłakiwali Mojżesza na stepach Moabu przez trzydzieści dni (Pwt 34, 8). Józef egipski przez siedem dni obchodził żałobną uroczystość po ojcu (Rdz 50, 10). Mądrość Syracha sugeruje żałobę trwającą tylko „dzień jeden lub dwa, dla uniknięcia potwarzy” (Syr 38, 17). Właściwie przeżywana żałoba nigdy nie kłóci się z chrześcijaństwem. Ona czyni nas bogatszymi wewnętrznie. Jest znakiem miłości i nadziei, którą daje wiara Kościoła w życie wieczne i w zmartwychwstanie i którą przepełniona jest liturgia chrześcijańskiego pogrzebu.
Uczucie żalu ( żałoby) wyrażamy nie tylko przez łzy, ale i przez ubiór. W kulturze europejskiej obowiązuje kolor czarny. Na pogrzebie czerń jest kolorem obowiązującym najbliższą rodzinę zmarłego. Jeśli zaistnieje sytuacja, że nie ma czarnego ubrania, to może być strój w ciemnym kolorze, z czarną przepaską na lewym rękawie lub z czarną wstążką ukośnie przyszytą do klapy marynarki. Latem mężczyźni mogą nałożyć białą koszulę z krótkim rękawem, do niej czarny krawat. Kobiety do czarnych sukien czy kostiumów powinny mieć czarne lub przynajmniej ciemne rajstopy oraz czarne obuwie (również latem). Do stroju należy też czarny welon lub woalka na kapeluszu czy upięta bezpośrednio na włosach. Nie przychodzi się na pogrzeb w krótkich spodniach czy w stroju tzw. sportowym. Nie prowadzi się rozmów, nie pali tytoniu, nie żuje gumy. Telefon komórkowy powinien być wyłączony.
Przyjmuje się, że żałoba po rodzicach i współmałżonkach trwa rok, po dziadkach – pół roku, po rodzeństwie – do 4 miesięcy, – po ciotce, stryju lub wuju – 3 miesiące. Niektórzy twierdzą, że żałoba winna trwać przynajmniej 9 miesięcy (tyle ile wynosi czas od poczęcia do narodzenia). Jednak nie tyle ważna jest długość czasu poświęconego na żałobę, ile sposób, głębia jej przeżycia. Właściwe granice żałobie wyznacza miłość. W polskiej tradycji specjalne znacznie ma pierwsza rocznica śmierci. Nie chodzi o to, by będąc w żałobie, rozdrapywać rany czy epatować smutkiem otoczenie. Smutek głęboko i prawdziwie przeżyty na pewno przyniesie wewnętrzny pokój, pogodzenie się z Bogiem i ze swoją ograniczonością. Jest to proces powolny, który potrzebuje czasu. Według polskich biskupów doświadczenie żałoby może zaowocować większą dojrzałością duchową. „Śmierć ukazuje nam, jak kruche jest wszystko to, w czym dotąd pokładaliśmy nadzieję: życie, zdrowie, miłość drugiego człowieka, dobra materialne, dokonania. Utrata tego, co przemijające, może otworzyć nas na poszukiwanie głębszych motywacji życia, mocniejszych podstaw ludzkiego szczęścia i powodzenia, a w konsekwencji ukierunkować na Boga” (List Episkopatu Polski z 3 marca 2011 r.).
Śmierć bliskich zmarłych zobowiązuje żywych do modlitwy. W ich intencji sprawowane są Msze św. (coraz częstsza jest praktyka Mszy św. gregoriańskich). W kościołach przed Eucharystią odprawiane są wypominki. W niedzielę wierni wraz z kapłanem modlą się za zmarłych w ostatnim czasie. Każda Eucharystia jest przypomnieniem słów Pana Jezusa „Ja jestem drogą, prawdą i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej, jak tylko przeze Mnie” (J 14, 6).
Pamięć o zmarłych to również troska o ich groby. Jak zrozumieć katolików, którzy na katolickich nagrobkach umieszczają napisy i symbole tchnące beznadzieją, rozpaczą, a czasem nawet pogańską wizją życia pozagrobowego? Mogiły naszych bliskich mają wyrażać wiarę w Boga, przemawiać godnością, być utrzymane w czystości, ze skromną, gustowną dekoracją.