Każda biblioteka jest swoistym zamkniętym światem, pełnym tajemnic, wzbudzającym respekt dla posiadanych zbiorów. To miejsce, gdzie człowiek odkrywa nowe horyzonty, uczy się szacunku dla dziedzictwa kultury i dla myśli innych, wchodzi w nowy, zaklęty świat. To tutaj przekraczamy granice czasu i przestrzeni, możemy pokonywać ogromne odległości, nie ruszając się z miejsca, spotykać nowych ludzi, poznawać nowe miejsca.
Najczęściej biblioteka posiada zbiory publikacji w jednym lub maksymalnie w kilku językach. Wyobraźmy sobie jednak prawie 350000 książek opublikowanych w ponad 500 językach i dialektach! Prawdziwa wieża Babel! Niektóre z tych języków są już językami martwymi, bowiem plemię lub szczep, który się nim posługiwał, albo wymarł, albo zaadaptował inny język. Tak bogate zbiory posiada biblioteka Papieskiego Uniwersytetu Urbanianum, a dokładniej mówiąc, jej część nosząca tytuł Papieskiej Biblioteki Misyjnej.
Mieści się ona na rzymskim wzgórzu Gianicolo, zaledwie 300 metrów od Placu św. Piotra. Druga część to dawna biblioteka Collegio Urbano, należąca do aktualnej Kongregacji Ewangelizacji Narodów.
Aż po krańce świata...
Patrząc z punktu widzenia chronologii, Biblioteka Collegio Urbano jest starsza od Papieskiej Biblioteki Misyjnej o ponad 300 lat. Została powołana do życia w 1627 r., pięć lat po założeniu Kongregacji de Propaganda Fide (Rozkrzewiania Wiary). Ten centralny organ Kościoła katolickiego, powołany dla "rozkrzewiania religii katolickiej wśród pogan i obrony świętego dziedzictwa wiary na terenach dewastowanych przez Reformację" (cytat z Konstytucji Apostolskiej "Inscrutabili divinae Providentiae" z 6.01.1622 r.), swoją jurysdykcją obejmował większą część świata. Do naczelnych zadań Kongregacji należało koordynowanie dzieła ewangelizacji narodów, zapewnienie i organizowanie posługi pasterskiej na terenach, gdzie katolicy stanowią mniejszość, i nawiązanie dialogu z Kościołami Reformy i Kościołem prawosławnym w celu powrotu do jedności chrześcijaństwa. Ważnym zadaniem nowej instytucji było uwolnienie aktywności misyjnej od wymiaru politycznego i kolonialnego, nadając jej jedynie wymiar czysto kościelny i duchowy. Służyć temu miała formacja kleru rodzimego, wywodzącego się z terenów misyjnych oraz odpowiednie przygotowanie misjonarzy zagranicznych, którzy winni starać się o wprowadzanie w życie procesu inkulturacji. W statutach Kongregacji misyjnej znajduje się również zapis o konieczności zbierania wiadomości o narodach, wśród których prowadzi się działalność misyjną, o ich zwyczajach i kulturze, o religiach pierwotnych, historii, języku, o warunkach geograficznych i klimatycznych.
W samym sercu Rzymu
Aby sprostać wspomnianym wyżej zadaniom, papież Urban VIII założył w 1627 r. Collegio Urbano, które miało kształcić przyszłych misjonarzy i formatorów kleru w krajach misyjnych. Do roku 1926 siedzibą Collegio był pałac Kongregacji de Propaganda Fide przy placu Hiszpańskim. Tam też znajdowała się biblioteka, która na przestrzeni lat zgromadziła wspaniałą kolekcję książek. Pochodziły one przede wszystkim z darowizn dla Kongregacji oraz ze specjalnie założonego razem z Collegio Urbano wydawnictwa Tipografia Poliglotta. Wydawnictwo to było na usługach Kościoła misyjnego, specjalizując się w drukowaniu w językach oryginalnych przy użyciu czcionek alfabetów lokalnych (chiński, japoński, arabski ecc.). W ubiegłym stuleciu Poliglotta została połączona razem z Tipografia della Camera Apostolica, dając początek działającej do dziś dnia Tipografia Vaticana, oficjalnej drukarni watykańskiej.
W 1926 r., wraz z Collegio Urbano, Biblioteka została przeniesiona do nowej siedziby na szczycie wzgórza Gianicolo w pobliżu Watykanu. W starej siedzibie przy Piazza di Spagna pozostały jedynie książki ściśle związane z problematyką misyjną, które będą stanowiły fundament Papieskiej Biblioteki Misyjnej. Papież Jan XXIII w 1962 r. podniósł Collegio Urbano do rangi uniwersytetu papieskiego, posiadającego cztery wydziały: Teologii, Misjologii, Filozofii i Prawa kanonicznego oraz instytuty: Katechetyki i Duchowości Misyjnej oraz Studiów nad Ateizmem, Religiami i Kulturami. Księgozbiór Collegio dał początek Bibliotece Papieskiego Uniwersytetu Urbaniana.
Papieska Biblioteka Misyjna
W związku z Rokiem Świętym 1925, została w Rzymie zorganizowana wielka wystawa misyjna. Papież Pius XI szczególny nacisk położył na zgromadzenie i przygotowanie ekspozycji książek o tematyce misyjnej. Prefekt Kongregacji de Propaganda Fide, Kardynał van Rossum, zwrócił się z prośbą do prefektów, wikariuszy apostolskich i przełożonych zakonów i instytutów prowadzących działalność misyjną z prośbą o oddanie do dyspozycji organizatorom wystawy publikacji dotyczących misji. W odpowiedzi na apel napłynęło do Rzymu ponad 30 000 vol. z całego świata. Nigdy dotąd nie zgromadzono razem takiego księgozbioru o tematyce misyjnej. Również Biblioteka Watykańska i Biblioteka Collegio Urbano udostępniły swoje zbiory, aby jeszcze ubogacić ekspozycję. Papież Pius XI osobiście nadzorował prace przygotowawcze do wystawy książek.
Rok Święty 1925 powoli dobiegał końca i papież przedstawił projekt założenia stałej Biblioteki Misyjnej, która mogłaby w przyszłości służyć badaniom naukowym. Zwrócono się więc z prośbą do wszystkich, którzy udostępnili na wystawę swoje księgozbiory, aby przekazali je Kongregacji Rozkrzewiania Wiary jako zaczątek Papieskiej Biblioteki Misyjnej. Odpowiedź przerosła wszelkie oczekiwania. Tylko niektóre książki musiały powrócić do pierwotnych właścicieli, głównie zakonów i zgromadzeń zakonnych, ze względu na ich szczególną wartość historyczną, jaką dla nich przedstawiały. W ten sposób zgromadzono księgozbiór, nieustannie powiększany i ubogacany, który stanowi jedyną tego rodzaju kolekcję na świecie.
Prowadzenie Biblioteki zostało powierzone znanemu uczonemu niemieckiemu, członkowi Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, ojcu Robertowi Streitowi, OMI. Uważany jest on za jednego z ojców współczesnej misjologii, dziedziny teologii zajmującej się refleksją teologiczną nad rzeczywistością misyjną. Zapoczątkował on w pierwszych latach naszego stulecia pomnikowe dzieło Bibliotheca Missionum, kontynuowane po jego śmierci w 1930 r. przez kolejnych prefektów Biblioteki, zawsze pochodzących z tego samego zgromadzenia zakonnego Misjonarzy Oblatów. Ich pieczy powierzono po dziś dzień Papieską Bibliotekę Misyjną i Bibliotekę Papieskiego Uniwersytetu Urbanianum.
Cechą szczególną Biblioteki Misyjnej jest bogactwo publikacji pochodzących z krajów misyjnych, dzieł autorów chrześcijańskich drukowanych w językach lokalnych i książek autorstwa samych misjonarzy, stanowiących niezastąpione źródło do badań nad historią, kulturą i językami narodów nieeuropejskich. Warto w tym miejscu podać nieco statystyki.
W katalogu znajdziemy ponad 15 000 vol. w 530 językach nieeuropejskich, w tym w ok. 270 afrykańskich. Wyodrębnione kolekcje stanowią książki wydane w językach chińskim (ponad 6 000 vol.) i japońskim (około 4 000 vol.). Wiele czasu zajmuje wprowadzania danych bibliograficznych do systemu elektronicznego. Często największym problemem katalogacji jest właściwe rozpoznanie danego języka, zwłaszcza, jeżeli posiada w pisowni czcionki inne niż te znane nam doskonale z alfabetu łacińskiego. Tutaj nieocenioną pomocą okazują się studenci Uniwersytetu Urbanianum, pochodzący z ponad 120 krajów świata.
W nowej siedzibie
W 1979 r. zbiory Papieskiej Biblioteki Misyjnej zostały przeniesione z dotychczasowej siedziby w pałacu Kongregacji Ewangelizacji Narodów przy Piazza di Spagna do nowego budynku wznoszącego się ponad Watykanem na szczycie wzgórza Gianicolo. Od tego momentu obydwie biblioteki, Misyjna i Uniwersytecka, tworzą jeden organizm. Biblioteka może poszczycić się prawie 800 tytułami czasopism bieżących i 3500 czasopism, które już się nie ukazują. Oczywiście, większość stanowią periodyki związane z misjologią, misjami, teologią misji i religiami świata.
Białe kruki
Wspaniała kolekcja inkunabułów, będących w posiadaniu Biblioteki, została zubożona w dużym stopniu podczas zajęcia przez wojska Napoleona Wiecznego Miasta w 1798 roku. Kongregacja "de Propaganda Fide" została uznana za "instytucję absolutnie niepotrzebną". Cenne starodruki i kodeksy pochodzące z biblioteki wystawiono na aukcję. Po większości z nich ślad zaginął, i gdy w 1815 r. przystąpiono do rekonstrukcji zbiorów, okazało się, że wiele z posiadanych inkunabułów znajduje się w zbiorach prywatnych, rozproszonych po całej Europie.
Każdego roku ponad 20 000 studentów i naukowców z całego świata zasiada w bibliotecznej czytelni, aby pogrążyć się w studiach nad historią misji, teologią, misjologią i innymi dziedzinami pokrewnymi. W ten sposób realizuje się podstawowe zadanie tej szczególnej Biblioteki: służba Kościołowi misyjnemu i dziełu ewangelizacji.