Skarby każdego archiwum to przede wszystkim zbiory akt i dokumentów. Skrzętnie posegregowane i poukładane stanowią żywe świadectwo przemijającego czasu - stworzone ręką człowieka są opowieścią o jego historii, życiu i dziełach. Również Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie posiada niezliczony zbiór piśmiennych materiałów, które utraciwszy wartość użytkową zasłużyły na przechowanie. Przeglądając zakurzone archiwalne półki, można jednak natknąć się na inne, równie wyjątkowe źródło historyczne - monety, z których najstarsze pochodzą z czasów Jezusa Chrystusa.
W skarbcu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie znajduje się kolekcja ok. 1300 różnych monet - ułożonych alfabetycznie zgodnie z krajem pochodzenia w 9 numizmatycznych klaserach. Pierwsze z nich trafiły do archiwum w okresie międzywojennym i od tego czasu ich zbiór stale się wzbogaca o nowe eksponaty. Obecnie monety znajdujące się w kolekcji archiwum pochodzą z 53 państw świata. Nie były darem jednego człowieka czy też instytucji. Wśród ofiarodawców byli m.in.: ks. Kard. Stefan Wyszyński Prymas Polski, ks. Władysław Zientarski - poprzedni dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, a także darczyńcy pragnący zachować anonimowość. Część monet pochodzi również z wykopalisk prowadzonych m.in. na gnieźnieńskim Wzgórzu Lecha.
Peruta Poncjusza Piłata
Najstarszymi i zapewne najcenniejszymi numizmatami kolekcji Archiwum Archidiecezjalnego (podarowanymi przez ks. infułata Felicjana Kłonieckiego) są monety datowane na I wiek po Chrystusie, a wśród nich pochodząca z Palestyny peruta - moneta prokuratora Judei Poncjusza Piłata (26-36 r. po Chrystusie). W tym bowiem czasie lokalne władze poszczególnych prowincji Imperium Rzymskiego miały prawo bić własny pieniądz. Awers monety przedstawia tzw. lituus - symbol rzymskiego kultu religijnego - laskę, która była oznaką rzymskich kapłanów. Natomiast rewers - wieniec z nieczytelną datą 30/31 r. wskazuje na to, że moneta ta była w obiegu w czasach Jezusa Chrystusa. Równie ciekawym numizmatem jest także pochodzący z Judei srebrny szekel, datowany na 68/69 r., a więc z czasów Pierwszego Powstania Żydowskiego (66-70 r.). Charakterystyczny rewers monety posiada napis "Jerozolima jest święta". Kolekcja monet znajdująca się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie posiada również numizmaty pochodzenia polskiego. Najstarszą monetą jest srebrny trzeciak Władysława Jagiełły (1386-1434), na którego rewersie widnieje napis "Regis Polonie". Kolekcja monet polskich jest największym zbiorem wśród numizmatów pochodzących z różnych stron świata. Znajdują się wśród nich bezcenne szelągi króla Zygmunta III Wazy, jak i złotówki z czasu PRL-u.
Zgromadzone w archiwum numizmatyczne eksponaty to nie tylko świadectwo minionych wieków, ale przede wszystkim wspaniałe źródło, z którego można, niczym z podręcznika, uczyć się historii. Monety z 53 państw świata są żywym obrazem bogactwa ówczesnych społeczności państwowych, a także następujących po sobie przemian politycznych, kulturalnych czy społecznych. Gnieźnieński zbiór posiada również monety zastępcze, okazjonalne, a także falsyfikaty - misterne dzieła (nie baczących na srogie kary takie jak obcinanie członków czy palenie na stosie) ówczesnych fałszerzy pieniędzy.
Zbieranie i przechowywanie monet nie jest przedmiotem zainteresowań archiwum, ale przede wszystkim muzeum - mówi dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie ks. kan. Marian Aleksandrowicz. - Kolekcję monet będących w naszym archiwum zapoczątkował przedwojenny opiekun Archiwum Kapitulnego ks. kan. Leon Formanowicz, a dzięki różnym ofiarodawcom zbiór ten jest nadal kontynuowany i przechowywany. Kolekcja monet stała się w ostatnim czasie również przedmiotem prac naukowych ks. Rafała Wojtczaka, który podjął się opracowania i opisania zbioru.
Tekst i zdjęcia: