Mija dziesięć lat od ogłoszenia Laudato si’, określanej często mianem zielonej encykliki. Jakie jest jej przesłanie?
– Encykliki to listy od papieża do wierzących w Chrystusa, ale często także do wszystkich ludzi dobrej woli. Papieże piszą je tylko w sprawach ważnych i pilnych. Dziesięć lat temu papież Franciszek napisał list w takiej właśnie ważnej i palącej sprawie. Jego przesłanie najlepiej streszcza zdanie: „Usłyszcie wołanie Ziemi i wołanie ubogich”. Franciszek – podobnie jak przed nim Jan Paweł II i Benedykt XVI – widział pogłębiający się kryzys ekologiczny i kryzys społeczny, a także ich źródło: kryzys duchowy nowoczesnej cywilizacji.
Przypomnijmy najistotniejsze tezy papieskiego nauczania.
– Papież widzi trzy podstawowe problemy. Po pierwsze, jesteśmy pogrążeni w duchowej ciemności. Na miejscu Boga postawiliśmy swój egoizm. Nie widzimy bliźnich, nie widzimy stworzenia. Widzimy tylko samych siebie. Po drugie, z zamętu duchowego wynika zamęt społeczny: silniejsi uważają, że mają prawo deptać i wyzyskiwać słabszych. Wreszcie po trzecie, Franciszek wskazuje, że z niesprawiedliwością wobec innych ludzi ściśle powiązana jest niesprawiedliwość wobec przyrody. Człowiek, który uznaje siebie za jedynego pana i władcę świata, uciska słabszych od siebie i eksploatuje przyrodę.
Franciszek cytuje papieża Benedykta XVI, który powiedział że „wewnętrzne pustynie człowieka – wypalenie duszy – powodują, iż mnożą się pustynie zewnętrzne. Dlatego bogactwa Ziemi nie służą budowaniu Bożego ogrodu, lecz wykorzystywane są przez moce wyzysku i zniszczenia”.
Czy możliwa jest jeszcze zmiana? Czy można przywrócić równowagę?
– Człowiek, który traktuje samego siebie jako absolutnego pana, któremu inni ludzie i przyroda powinni służyć, staje się samotny i nieszczęśliwy. Franciszek pokazuje nam, że życie w komunii z Bogiem, bliźnimi i Bożym stworzeniem jest lepsze i szczęśliwsze. Papież wierzy w moc Boga i w realne działanie tej mocy w świecie i przekonuje, że możemy ponownie wejść w rolę, którą przeznaczył dla nas Bóg: rolę opiekunów jego świata-ogrodu. W ten sposób możemy nie tylko zadbać o ekologię zewnętrzną, o to, że nie będziemy żyć w zniszczonym i zatrutym środowisku, ale także o ekologię wewnętrzną, ekologię naszej duszy. Możemy odzyskać równowagę i połączenie z Bogiem, innymi ludźmi i stworzonym przez Boga światem.
Z perspektywy tych dziesięciu lat – jak odbierane jest papieskie nauczanie na świecie?
– Franciszek to papież biednej części świata, która najmocniej cierpi z powodu zniszczenia przyrody i kryzysu klimatycznego wywołującego susze, huragany i inne kataklizmy. Dlatego encyklika Laudato si’ spotkała się z najgorętszym przyjęciem właśnie w tych biednych krajach, które widzą w papieżu swojego rzecznika. Nie zapominajmy jednak, że skutki kryzysu klimatycznego odczuwamy wszyscy, bo susze, głód i związane z nimi zamieszki i wojny powodują, że ludzie uciekają z takich miejsc i emigrują do Europy, co nie wpływa dobrze na stabilność naszego kontynentu. W swoim nauczaniu papież mocno podkreśla, że „wszystko jest ze sobą powiązane”, więc jeśli obawiamy się np. napływu migrantów klimatycznych, powinniśmy mocno pomagać im w ich miejscach zamieszkania. Jak to zrobić? Ograniczać skutki zmian klimatu i inwestować w partnerstwa z tymi krajami, tak by ludzie nie musieli masowo opuszczać swoich ojczyzn.
Światowy Ruch Katolików na rzecz Środowiska powstał, by przełożyć przesłanie encykliki na realne działania.
– Działamy na poziomie parafii w ramach programu „Zielone parafie”. Wdrażamy proste i konkretne zmiany (np. parafialne ogrody, zbiorniki na deszczówkę), które czynią je przyjaźniejszymi dla ludzi i środowiska. Widzimy także szerszy kontekst i koncentrujemy się na drugiej części wezwania encykliki Laudato si’: ,,usłyszcie wołanie ubogich”. Ubodzy, których dotyka kryzys społeczno-ekologiczny, żyją nie tylko w dalekich krajach. Są także wśród nas, w Polsce. Wiele osób zmaga się z ubóstwem energetycznym, dlatego rozpoczęliśmy program „Ciepły dom – ciepły Kościół”. Pokazujemy w nim, jak wesprzeć mniej zamożnych parafian, dla których ogrzanie w zimie domu może być wyzwaniem. Tłumaczymy w prosty sposób, jakie programy wsparcia są dostępne i jak do nich dotrzeć. Mocno podkreślamy, że transformacja energetyczna musi być społecznie sprawiedliwa. Pomoc musi trafiać w pierwszej kolejności do osób najbardziej potrzebujących, a jej uzyskanie nie powinno być skomplikowane.
Czy coś się zmieniło, jeśli chodzi o świadomość ekologiczną, szczególnie w Kościele w Polsce, od czasu ogłoszenia encykliki?
– Kościół w Polsce i polscy hierarchowie wielokrotnie podkreślali, jak ważne jest przesłanie encykliki: musimy chronić przyrodę, bo to świat, w którym żyjemy. Jeśli ją zniszczymy, zniszczymy warunki dobrego życia naszych dzieci i wnuków. Jednocześnie Kościół, np. ustami abp. Adriana Galbasa podczas Mszy sprawowanej w święto św. Barbary, podkreślał, że transformacja energetyczna musi postawić w centrum człowieka. Musi zadbać o pracowników, o ich rodziny, o nowe, godne miejsca pracy dla nich.
Rocznicę ogłoszenia polskiego tłumaczenia encykliki Laudato si’ będziecie jako Ruch świętować 14 czerwca w Warszawie. Co będzie się działo?
– Będzie to specjalna edycja konferencji „Creatio continua”, którą od siedmiu lat organizujemy wspólnie z Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II. Wydarzenie to przyciąga najtęższe umysły chrześcijańskiego świata: teologów, naukowców, ekspertów, ale także praktyków, którzy wdrażają rozwiązania służące jednocześnie przyrodzie i dbające o interes zwykłych ludzi. Podczas „Creatio continua” mówimy wieloma językami – językiem teologii, ekonomii, geopolityki, działalności społecznej, i szukamy odpowiedzi na najważniejsze wyzwania współczesności w mądrości tradycji Kościoła.
Tegoroczna edycja będzie wyjątkowa nie tylko dlatego, że gościł nas będzie w Warszawie abp Adrian Galbas, członek Rady Światowego Ruchu Katolików na rzecz Środowiska. Poświęcimy ją w całości powrotowi do Laudato si’, gdyż ta encyklika proroczo przewidziała najważniejsze trendy, z którymi będziemy musieli zmierzyć się jako społeczeństwo i jako ludzie wierzący. Chodzi nie tylko o niszczenie środowiska czy niepokoje wywołane przez oderwanie elit od zwykłych ludzi. Problemem jest także rozchwianie naszej wewnętrznej ekologii – ekologii uwagi – nas i naszych dzieci przez inwazję mediów społecznościowych.
Jesteśmy przekonani, że należy wrócić do Laudato si’, odważnie pytając o braki dominujących narracji i błędy ruchów ekologicznych, które często – nie bez przyczyny – postrzegane są jako katastroficzne czy oderwane od problemów zwykłych ludzi, dla których większym wyzwaniem jest perspektywa końca miesiąca niż ekologicznego końca świata. Dlatego wraz z najbardziej inspirującymi umysłami chrześcijańskiego świata z Polski i Europy będziemy pytać o to, czy potrzebujemy aktualizacji Laudato si’? Być może Laudato si’ 2.0 jest potrzebne, by zbudować naprawdę integralną, chrześcijańska ekologię, która ma odpowiedzi na pytania dzisiejszego chaotycznego i niepewnego świata.
---
Dziesięć lat od ogłoszenia drugiej encykliki papieża Franciszka Laudato si’
15 czerwca minie dziesięć lat od ogłoszenia w Watykanie drugiej encykliki papieża Franciszka Laudato si’ (Pochwalony bądź). Jest ona w całości poświęcona ekologii uznawanej za jedno z najważniejszych wyzwań naszych czasów. Papieskie encykliki otrzymują nazwę od pierwszych słów ich tekstu, które najczęściej mają znaczenie programowe. Słowami „Pochwalony bądź” zaczyna się Pieśń słoneczna ułożona przez św. Franciszka z Asyżu, głosząca chwałę cudu stworzenia. Święty przypomina w niej, że nasz wspólny dom jest jak siostra, z którą dzielimy istnienie, i jak matka, biorąca nas w ramiona.